Rus muhalif başkan Aleksey Navalni kaldığı cezaevinde ‘şüpheli bir şekilde’ hayatını kaybetti. Rusya Federal Cezaevi Servisi’nin bildirdiğine nazaran, dün sabah saatlerinde gerçekleştirdiği yürüyüşün akabinde kendini makus hissettiğini belirten Navalni, kısa müddet içinde şuurunu kaybetti.
Açıklamada, olay yerine çağrılan acil sıhhat takımının Navalni’ye müdahale etmesine karşın sonuç alınamadığı aktarıldı. Interfax’ın mahallî bir hastaneye dayandırdığı habere nazaran ise, Rus sıhhat vazifelileri ölmeden evvel Navalni’yi hayata döndürmek için yarım saatten fazla vakit harcadı.
KREMLİN: BİLGİMİZ YOK
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in en sert muhaliflerinden olan 47 yaşındaki Navalni, geçtiğimiz aylarda Kuzey Kutup Dairesi’nin yaklaşık 60 km kuzeyindeki Yamalo-Nenets bölgesinde bir cezaevine nakledilmişti. Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov, “Ölüm nedeni ile ilgili bilgimiz yok” açıklaması yaparken bahisle ilgili Putin’in bilgilendirildiğini belirtti. Birtakım Rus kaynaklar, sebebin pıhtı atması olduğunu argüman etti.
‘CİNAYET İTİRAFI GİBİ’
Navalni’nin özel kalemi Leonid Volkov, hapishane teşkilatından gelen açıklamanın bir cinayet itirafı olarak yorumlanabileceğini söyledi. Rusya’nın bağımsız gazetesi Novaya Gazeta’nın genel yayın direktörü, Nobel Barış Mükafatı sahibi Dmitry Muratov, Navalni’nin mevtini ‘cinayet’ olarak nitelendirerek, muhalif ismin vefatına hapishanede gördüğü sert muamelenin yol açtığına inandığı belirtti. Rus muhalifin avukatlarından Nikolaos Gazeas da Navalni’nin perşembe günü duruşmaya katıldığını, durumunun güzel olduğunu ve bu nedenle mevt haberine şaşırdığını lisana getirdi.
DURUŞMADA NEŞELİYDİ
Gazeas’ın bahsettiği duruşmaya dair görüntü kaydı toplumsal medyada da paylaşıldı. Kelam konusu kayıtta, Navalni’nin sağlıklı ve sevinçli olduğu, hatta latife bile yaptığı görülüyor. Muhalif siyasetçinin annesi Lyudmila Navalnaya da toplumsal medyada yaptığı açıklamada, “Hiçbir taziye duymak istemiyorum. Onu pazartesi hapishanede gördüm. Sağlıklı ve mutluydu” tabirlerini kullandı. Navalni’nin vefatıyla ilgili ailesine şimdi resmi bilgilendirilme yapılmadığı belirtildi.
SEÇİMDEN ÇABUCAK ÖNCE
Navalni’nin vefat haberini Münih Güvenlik Konferansı’na katılmak için gittiği Almanya’da öğrenen eşi Yulia Navalnaya, gözyaşları içinde “Rusya’daki müthiş rejimle gayret etme” davetinde bulundu. Öte yandan Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova, Navalni’nin vefatından Moskova’yı sorumlu tutan Batılı önderlere, “Henüz isimli tıp incelemesi yok lakin Batı’nın sonuçları hazır” diyerek reaksiyon gösterdi. Rus muhalifin vefatının, 15-17 Mart tarihlerinde düzenlenmesi planlanan devlet başkanlığı seçiminin öncesinde gerçekleşmesi dikkat çekti.
DÜNYA AYAĞA KALKTI
BATI RUSYA’YI SUÇLADI
Batılı önderler, muhalif başkan Navalni’nin mahpusta vefatından Rusya’yı sorumlu tuttu. Pek çok ülkede Rusya konsoloslukları önünde protesto düzenlendi, Navalni için çiçekler bırakıldı.

* ABD Lideri Joe Biden: Beyaz Saray’da bir basın toplantısı düzenleyen ABD önderi, Navalni’nin “cesaretinin unutulmayacağını” söyledi. Biden, “Navalni’ye tam olarak ne olduğunu bilmediklerini” fakat vefatından “Putin ve onun haydutlarının sorumlu olduğunu” kaydetti. ABD başkanı, Ukrayna’ya askeri yardım paketinin onay beklediği Temsilciler Meclisi’ne de bir an evvel finansmanı onaylama davetinde bulundu. 2021 yılında “Navalni mahpusta ölecek olursa bunun Rusya için yıkıcı sonuçları olur” diyen Biden, basın toplantısında bu sözünün sorulması üzerine “Bu 3 yıl önceydi, o günden bugüne Rusya birçok yıkıcı sonuçla yüzleşti” karşılığını verdi.
* NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg: “Navalni’nin vefat haberinden derin ıstırap duydum. Rusya Navalni’nin vefatıyla ilgili tüm soruları yanıtlamalı. Tıpkı Navalni üzere demokrasi ve özgürlüğe inanan herkesi desteklemeye kararlıyız.”
* AB Kurulu Lideri Charles Michel: “Aleksey Navalni özgürlük ve demokrasi kıymetleri için savaştı. Mefkureleri için kesin fedakârlığı gösterdi. Avrupa Birliği onun trajik vefatından sırf Rus rejimini sorumlu tutuyor.”
* Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski: “Açık bir biçimde Navalni, Putin tarafından öldürüldü. Bu neden Putin’in her şeyini kaybetmesi ve hareketlerinden sorumlu tutulması gerektiğini gösteriyor.”
* Almanya Başbakanı Olaf Scholz: “Navalni, Rusya’da özgürlük ve demokrasiyi savunuyordu ve görünüşe nazaran cüretinin bedeli hayatı oldu. Bu dehşetli haber Rusya’nın nasıl değiştiğini ve Moskova’da ne tıp bir rejim olduğunu bir sefer daha gösteriyor.”
KİMDİR BU NAVALNİ
4 YIL EVVEL HUDUT GAZIYLA ZEHİRLENMİŞTİ
* Aleksey Anatolyeviç Navalni 4 Haziran 1976’da Rusya’nın Butin kentinde dünyaya geldi. Babası Sovyet subayı, annesi ise ekonomistti.
ÇERNOBİL’DE BÜYÜDÜ
* Moskova civarındaki askeri lojmanlarda büyüyen Navalni, yazları ise Çernobil kırsalında yaşayan büyük ebeveynlerinin yanında geçirirdi. 1986’da Çernobil nükleer faciası sonrası ailesi oradan tahliye edilmişti.
* Moskova’da hukuk ve iktisat okudu. Liberal demokrasi ve piyasa iktisadını savunan Yabloko siyasi partisine katıldı.
YOLSUZLUĞA BAYRAK AÇTI
* 2008’de Navalni, kamu kurumlarındaki yolsuzluğa bayrak açtı. İnternet sitesi açarak kamu ihalelelerine nasıl hile karıştığını gözler önüne serdi. 2011 Aralık ayında yapılan parlamenter seçimlere hile karıştığı argümanlarının akabinde büyük protesto şovları başlattı.
* 2013’te Moskova belediye başkanlığı için adaylığını açıkladığında sonraki gün zimmet savıyla hatalı bulundu, 5 yıl mahpus cezasına çarptırıldı. Temyiz süreci devam ederken seçimlere katılmasına müsaade verilen Navalni yarışta ikinci oldu.
SİYASİ YASAK GELDİ
* Temyiz mahkemesi alt mahkemenin kararını onaylarken, mahpus cezasını tecil ederek hür kalmasını sağladı. Navalni’nin seçilme hakkı elinden alınmıştı, fakat öteki siyasi aktivitelerini sürdürebilecekti.
* 2018’de Navalni, Putin’e karşı başkanlık seçimlerine katılmak istediğinde hakkındaki tecilli mahpus cezası nedeniyle müsaade çıkmadı. Navalni de destekçilerine boykot daveti yaptı.
ALMANYA’DA TEDAVİ GÖRDÜ
* 2020’de lokal seçim kampanyasını yürütmek için Sibirya’ya gitmişti. Tomsk’tan Moskova’ya dönerken uçakta hastalandı ve Sovyetlerin geliştirdiği, “Noviçok” diye anılan hudut gazına maruz kalarak zehirlendiği ortaya çıktı.

* Ailesi tedavi için Almanya’nın başşehri Berlin’e götürürken Navalni, atağın ardında Rus istihbaratının olduğunu argüman etti. 2021’de Rusya’ya geri döndüğünde, kurallı tahliye kurallarına uymadığı gerekçesiyle üç buçuk yıl mahpus cezasını çekmek üzere tutuklandı. Ayrıyeten sahtekârlık ve adaleti yanıltmak suçlamasıyla 9 yıl ağır mahpus cezasına daha çarptırıldı. Bu ortada Navalni’nin zehirlenmesini husus alan belgesel, 2023 yılında hem Oscar hem de BAFTA mükafatı kazandı.
KUTUPLARA SÜRÜLDÜ
* Moskova’nın 240 km doğusundaki Melekhovo’daki makus şöhretli IK-6 azamî güvenlikli cezaevine gönderildi, hücre cezasına çarptırıldı.
* 2023 aralık ayında avukatı, cezaevi kayıtlarından nerede olduğunu anlayamadığını, kayıp olduğunu açıkladı. Günler sonra Kutup bölgesindeki bir cezaevine yollandığı ortaya çıktı.