2001 yılının 11 Eylül günü dünyada adeta yer yerinden oynadı. O gün saldırganlar, dört Amerikan yolcu uçağını kaçırmış, Dünya Ticaret Merkezi’nin kulelerine ve Pentagon’a çarparak binlerce kişinin vefatına neden olmuştu.
“Dünyayı değiştiren gün” olarak nitelendiren bu olay ABD’nin ve Ortadoğu’nun son 20 yılının şekillenmesinde en kıymetli faktör oldu. Ortadoğu’da yürütülen savaş artık eskisi üzere olmayacaktı.
ABD’nin kendi topraklarında gördüğü bu en büyük terör saldırısı, Amerikan halkı için yüzyılın en travmatik olaylarından biri olarak tarihe geçti.
Saldırıda 2 bin 977 kişi hayatını kaybetti, 6 binden fazla kişi yaralandı. Yüz binlerce insan ise hücumlar nedeniyle oluşan toz ve kimyasal bulutunun tesiriyle önemli rahatsızlıklar geçirdi. Olayların üzerinden 22 yıl geçti fakat yaşanan toplumsal panik ve histerinin tesirleri bugün dahi sürüyor.
11 Eylül günü küçücük birer çocuk olan, ataklarda aile üyelerini kaybeden, büyük travmalar yaşayan ve panik atmosferinde büyüyenler bugün 20’li ve 30’lu yaşlarında. Anıları ise hâlâ taptaze…
Peki “dünyayı değiştiren gün”den sonraki 22 yılda neler yaşandı? O periyodu yaşayan çocukların gözünden 11 Eylül ve sonrası…
‘BAZI ŞEYLERİ GERİDE BIRAKMAYA ÇALIŞIYORUM’
Robyn Higley, saldırılar nedeniyle annesini, babasını görmeden büyüyen yahut atak sonrası yaşanan sıhhat sıkıntıları nedeniyle ebeveynlerini kaybeden çocuklardan yalnızca biri.
The Guardian’a konuşan Higley, küçüklüğünden beri eylül ayından nefret ettiğini söyledi. Eylülü yılın en makûs ayı olarak gördüğünü belirten Higley, yaz boyunca süren sevincinin eylül gelince ansızın söndüğünü ve kasvete büründüğünü anlattı.
New York’ta bulunan İkiz Kuleler’e yönelik taarruzdan sonra dünyaya gelen Higley, babasını hiç göremedi. Zira Robert Higley, ataklar sırasında hayatını kaybeden binlerce şahıstan biriydi. Bu nedenle, eylül ayları Higley üzere çocuklar için hiç de kolay geçmiyor.
Her yıl gerçekleştirilen merasimlerden, coşku ve his patlamalarından nefret ettiğini söyleyen Higley, “Nasıl hissetmem gerektiği konusunda çok fazla beklenti var. Beşerler bu kederli küçük kızın çok üzgün olmasını bekliyor. Fakat ben büyüdüm ve kimi şeyleri geride bırakmaya çalışıyorum” tabirini kullandı.
11 Eylül anmaları başladığında karmaşık hisler taşıdığını belirten Higley, hiç görmediği babasının yasını nasıl tutacağını da hayatı boyunca üzerine yapıştırılan “11 Eylül bebeği” etiketiyle ne yapacağını da bilemediğini belirtti. Yaşananları annesinin ve etrafındakilerin anlattıkları kadarıyla bilen Higley, babasının hayatına mâl olan günün “kulağına çalınan” makus bir masal üzere olduğunu söz etti.
Vycki Higley, eşinin Dünya Ticaret Merkezi’nde ölmesinden yedi hafta sonra doğan kızı Robyn ile birlikte.
11 EYLÜL BEBEĞİNİ GÖRÜNTÜLEMEK İÇİN YARIŞTILAR!
Bir sigorta şirketinde çalışan Robert Higley, 11 Eylül 2001’de Dünya Ticaret Merkezi’nin güney kulesinin 92’nci katında departman yönetici vekili olarak işe başladığında epeyce heyecanlıydı.
Kuzey kulesi saat 8.46’da vurulduğunda, Robert’ın birinci işi, eşi Vycki’yi arayıp binada bir şeyler yaşandığını lakin durumunun uygun olduğunu söylemek olmuştu. Robyn’in annesi Vycki o konuşmayı, “Şimdi geriye dönüp geriye baktığımda, dayanılmaz derecede kısa bir konuşmaydı” kelamlarıyla anlattı.
Vycki ne olduğunu anlayamadan kapanan telefonun akabinde telaşla beklerken, kocası 12 meslektaşını tahliye etmekle uğraşıyordu. Saatler 9.03’ü gösterdiğinde United Airlines’ın 175 sefer sayılı uçağı güney kulesine çarpmadan çabucak evvel arkadaşlarını çıkışlara yönlendirmeyi başarmış, ama kendisi bu faciadan sağ kurtulamamıştı.
Olayların akabinde Vycki, dört yaşındaki kızı Amanda ve karnındaki Robyn ile bir başına kaldı.
Faciadan yedi hafta sonra dünyaya gelen Robyn, “11 Eylül bebeği” olarak ün kazanan 105 çocuktan biriydi. Atakların yeni doğan kurbanları olarak gösterilen bebeklere medyanın ilgisi o kadar büyüktü ki Robyn’in doğumu esnasında ABC News’ün kameraları doğumhanenin kapısında hazır bekliyordu.
Annesinin doğum ile ilgili anılarını aktaran Higley, “Oldukça komik şeyler yaşanmış. Annem doğum sancılarıyla hastaneye ulaştığında karışında ABC News’ün kameralarını gördüğünde şaşkınlıktan ne yapacağını şaşırmış” dedi.
‘KİMSE BU ÇOCUKLARI NASIL YETİŞTİRECEĞİMİZ KONUSUNDA TAKVİYE ÇIKMADI’
Küçük bir çocukken babasının mevt yıldönümünde kıymetli anma etkinliklerinin düzenlendiğini ve bu nedenle 11 Eylül’de kıymetli bir şey olduğunu anlamaya başladığını söyleyen Higley, “11 Eylül’ün ne manaya geldiğini bilmiyordum lakin o gün nasıl hissetmem gerektiğini çoktan öğrenmiştim. Bunlar beş yaşındaki bir çocuk için çok karmaşık sorular” kelamlarıyla anlattı yaşadıklarını.
Vycki için de durum bir epey zordu. Biri küçük oburu yeni doğmuş çocuklarını nasıl yetiştirecekti? Onlara ne söylemesi gerektiğini dahi bilmiyordu. Vycki, “Kimse elime bir kitap tutuşturup çocuklarla nasıl konuşmamız gerektiğini söylemedi. Bu trajik olayda babalarını daha göremeden kaybeden iki küçük çocuğu nasıl yetiştireceğimiz konusunda takviye çıkan olmadı” dedi.
Robyn, lise çağında her 11 Eylül’de spot ışıklarının üzerine çevrilmesinden ve etrafındakilerin kendisine acıyarak bakmasından duyduğu rahatsızlığı anlatırken, “Lise dönemim berbat geçti. Arkadaşım olmayan beşerler yanıma gelip, ‘Hey, nasılsın? Âlâ misin?’ diye sorarlardı. Ve bunu güya benim sempati ve merhamet beklediğimi ima ederek yaparlardı” dedi.
‘HAVADA AĞIR BİR KÜL VE YANIK PLASTİK KOKUSU VARDI’
Elbette bu acıları yaşayan tek kişi Robyn Higley değil.
Jessica Petrow-Cohen, 2001 yazında 5 yaşına daha yeni girmişti. Manhattan’ın merkezinde bulunan bir anaokuluna başlayalı daha üç gün olmuştu.
O gün sabah erken saatlerde anasınıfına giren Petrow-Cohen, yaşanan facianın çabucak akabinde etrafta büyük bir panik havası olduğunu ve her yeri kaplayan koyu turuncu toz katmanını hatırladığını söyledi Washington Post’a…
“Bizi birbirimize yakın tutan ebeveynlerimizle birlikte çatıya hakikat çıkartıldığımızı hatırlıyorum. Havada ağır bir kül ve yanık plastik kokusu vardı. Patlamakta olan Dünya Ticaret Merkezi’ni göstererek ‘Ne oluyor?’ diye sorduğumu hatırlıyorum” diyen Petrow-Cohen, yaşanan panik nedeniyle sonraki günlerde daima diğer bir uçağın gelip gelmediğini ve meskenlerinin inançlı olup olmadığını sormaya başladığını anlattı.
Birkaç yıl boyunca gökyüzündeki uçaklardan korktuğunu söyleyen Petrow-Cohen, bugün bile yalnız kalamadığını belirtti.
Fakat, Petrow-Cohen, asıl trajediyi 11 Eylül’ün sonrasında ortaya çıkan ve yüz binlerce insanı etkileyen sıhhat meseleleri nedeniyle yaşadı.
SALDIRIDAN YILLAR SONRA MEYDANA GELEN ETKİLER
“Ailemin güvenliğini tehdit eden, bir uçak kazası ya da yanan bir bina değil, sessiz ve derinden giden bir katildi” diyen Petrow-Cohen’in annesi, Dünya Ticaret Merkezi saldırısı sırasında ve sonrasında tüm New York’u kaplayan kimyasal toz bulutunun tesiriyle kanser olan binlerce şahıstan biriydi.
Saldırı sonrası meydana gelen, teneffüs yolu rahatsızlıkları başta olmak üzere sıhhat sorunlarını incelemek için kurulan Dünya Ticaret Merkezi Sıhhat Programı’na nazaran, 71 binden fazla insan, kimyasal tozların neden olduğu fizikî ve zihinsel sıhhat problemleri yaşadı.
“Anneme 2019 yılında 11 Eylül ile temaslı toksinlerden kaynaklandığı söylenen sıkıntılardan biri olan 4. evre yumurtalık kanseri teşhisi koyuldu” diyen Petrow-Cohen, bunun çabucak ardından başka bir aile ferdi olan Maddy’nin de baş ve boyun kanseri teşhisi aldığını öğrendi.
Aile üyelerini tek tek kaybeden Petrow-Cohen, kız kardeşiyle birlikte bu büyük acının yasını tuttuğunu söyledi ve ekledi:
“Onların vefatı adeta bir kara deliğin içine sürüklenmeme neden oldu. Yaşananlarla yüzleştiğimde bu çukur daha da derinleşiyor. Kız kardeşim ve ben de dahil olmak üzere pek çok genç tıpkı toksinlere maruz kaldı. Bizler de büyük ihtimalle yüksek kanser riskiyle, teneffüs ve bağırsak hastalıkları başta olmak üzere öbür sıhhat meseleleri yaşayacağız.”
11 Eylül’den sağ kurtulan gençlerin karşı karşıya olduğu sıhhat riskleri önemli bir tehdit. Uzmanlar, kâfi araştırma olmaması ve data eksikliği nedeniyle şimdi belirlenemeyen öbür problemlerin da ortaya çıkmasından tasa ediyor.
‘O GÜN ÇEKİLEN İMAJLARI İZLEYİNCE YÜZLERİNDEKİ ACI BENİ KAHREDİYOR’
Saldırıların akabinde pek çok aile yas tutarken, 3 bin 51 çocuk anne ve babalarının vefatlarıyla sarsıldı.
O günden sonra kendini bu çocukların yaralarını sarmaya adayan psikolog Terry Sears, geride kalan çocuklara uzun vadeli dayanak vermek emeliyle oluşturulan Tuesday’s Children (Salı Çocukları) isimli takviye programının yöneticilik misyonunu üstlendi.
11 Eylül’ün çabucak akabinde o devir yaşları çok küçük olan çocukları ülkenin farklı bölgelerine seyahatlere götüren kuruluş, çocukları yaşanan felaketten muhafazaya çalışmıştı.
O günlerde yaşanan tabloyu anlatan Sears, “Saldırının çabucak akabinde, ailelerini kaybeden çocuklar için New Jersey’de bir aktiflik düzenlemiştik. O gün çekilen manzaraları bugün izlediğimde bile çocukların yüzlerindeki acı beni kahrediyor” dedi.
‘SADECE OLAĞAN OLMAK İSTİYORLARDI’
Yıllar geçse de çocukların yaşadıkları tecrübenin önemli hasarlara yol açtığını belirten Sears, “Her gün haberlerdeydiler. Çocukları rehabilitasyona alıp biraz olsun rahatlamalarını sağlıyorduk ancak tüm televizyon kanallarında gösterilen akın imajlarıyla o anı tekrar tekrar yaşıyorlardı. Yani ‘11 Eylül çocukları’nın kıssaları yıllarca herkesin gözü önünde yaşandı” sözünü kullandı.
Sears, Robyn Higley’nin de lisana getirdiği bir öteki meseleye bilhassa değindi. O da, bu çocukların akranları ve medya tarafından zorbalığa maruz bırakılmasıydı. Sears, “Pek çok ’11 Eylül çocuğu’ bana yalnızca kendileri olmaya çalıştıklarını söyledi” dedi ve ekledi:
“Yeni bir işe giriyorlardı ve biri onlara ‘Babanı kaybettiğini duydum’ dediğinde o acıyı yine yaşıyorlardı. Karşılarındaki bireylerin kendilerine acıyan gözlerle bakması onları hayal kırıklığına uğratıyor ve acılarının katlanmasına yol açıyordu. Yalnızca olağan olmak istiyorlardı.”
Dan ve Mike Friedman, babaları Andrew Friedman’ı 11 Eylül akınlarında kaybettiklerinde 11 yaşındaydılar.
’11 EYLÜL HAFTASINDA KENDİMİ OLAĞAN HİSSETMİYORUM’
Mike Friedman 11 Eylül’ün acılarını daha net hatırlayanlardan. O ve ikiz kardeşi Dan, babalarını kaybettiklerinde 11 yaşlarındaydı.
Ailelerinin büyük bir yasla sarsıldığını belirten Friedman, olayların akabinde yaşananların da acılarını büyüttüğünü belirtti.
“11 Eylül, belli bir tarihle ilişkilendirilen tek trajedi. Bu yüzden kimse unutmanıza müsaade vermiyor” diyen Friedman, “Televizyon ve internetteki haberlerde o güne yaşananlar tekrar tekrar önümüze getiriliyor ve siz asla buna tam olarak bağışıklık geliştiremiyorsunuz. 11 Eylül haftasında kendimi asla olağan hissetmiyorum” sözünü kullandı.
‘BABAMIZIN ÖLDÜĞÜNÜ 20 YAŞINDA ÖĞRENDİK’
İkiz kardeşleri Robyn Higley yahut Jessica Petrow-Cohen’den ayıran en büyük fark, o günü canlı canlı yaşamalarıydı. Ancak babalarının bu facianın kurbanı olduğunu bilmiyorlardı. Hücum yaşanırken, okul müdürünün kardeşi ile kendisini konuta gönderdiğini söyleyen Friedman, günün geri kalanını hiçbir şey olmamış üzere geçirdiklerini söyledi.
Ancak sonraki gün anneleri Lisa Friedman Clark’ın onları karşılarına alıp, “Çocuklar babanızın meskene geleceğini sanmıyorum” demesi üzerine Mike ve Dan ortada bir tuhaflık olduğunu idrak edebilmişti.
11 Eylül çocuklarının birçoğunun yaşadığı ortak his, aile fertlerinin öldüğünü çok uzun vakit sonra öğrenmeleri. Örneğin Lisa Friedman, eşinin başına gelenleri iki oğluna fakat 20 yaşına geldiklerinde anlatabildi.
“Annem bizi karşısına aldı ve yaşadığı kaygı dolu anları bir bir anlattı” diyen Mike Friedman o günkü konuşmayı sözü sözüne hatırladığını söyledi:
“Annem bize, ‘Babanız bana telefon etti ve bir buçuk saat boyunca bir yerde mahsur kalarak cehennemi yaşadığını söyledi. Onunla telefonda konuşurken çok öksürüyordu. Dumanlar her yanını kaplamıştı. Duvarlar çöküyordu, merdiven boşluğuna erişilemiyordu. Yanındaki insanların dumandan boğulduğunu ve binadan dışarı atladığını söyledi’ demişti. Bunları duymak bizim için çok acı vericiydi.”
’30 YAŞIMA BASTIĞIMDA BENİMLE ASLA YAPAMADIĞI ŞEYLERİ YAPACAĞIM’
Tüm 11 Eylül çocukları yıllar boyunca terapistlerden yardım aldı. Robyn Higley çocukken önemli paranoya nöbetleri geçirdiğini, annesinden ayrılma tasası yaşadığını ve bir yere lakin güvenilirliği tespit edildikten sonra gidebildiğini belirtti.
“Babamın bir gün ofisine girdiğini ve bir daha çıkmadığını bilerek büyüdüm. Bu durum beni rastgele bir kapalı alana girerken korkutmaya başladı” diyen Robyn Higley, kelamlarını şöyle noktaladı:
“Sadece iki pişmanlığım var. Birincisi, keşke ben büyürken yanımda olup benimle gurur duyabilseydi. Başkası ise, keşke öteki hayatları kurtarmak için kendini feda etmeseydi. Fakat o bir kahramandı ve onu bu yüzden daha çok seviyorum. Lakin onun neden o asansöre binip kurtulmadığını düşünmeden edemiyorum. Artık onun hayatını kaybettiği yaşa yaklaşıyorum. 30 yaşıma bastığımda benimle asla yapamadığı şeyleri yapacağım. Örneğin çocuğumu anaokuluna bırakacak ve onun büyümesini seyredeceğim.”
