Amerikan Ulusal Havacılık Dairesi (NASA) astronotları Neil Armstrong ve Buzz Aldrin, 1969’da Ay’da birinci adımlarını attıklarında teknolojik manada dünyanın bahtı değişti. Ortadan geçen 54 yılda uzay teknolojileri alanında pek çok yeniliğe imza atan NASA mühendisleri, bugün kullandığımız teknolojik aygıtların atalarını Apollo projesi kapsamında geliştirdi.
İlerleyen yıllarda Armstrong ve Aldrin’in müsaadeden giden pek çok bilim insanı oldu. Bunlardan biri de, Astronot Mike Massimino…
1996 yılında NASA 16’ncı Astronot Kümesi’nde yer alan Massimino, ilk Ay seyahatinden nasıl etkilendiğini BBC’ye şu tabirlerle anlattı:
“Armstrong ve Aldrin’in yapmış olduğu seyahat bana ilham vermişti. Bunun yüzyıllardır gerçekleşmiş en kıymetli şey olduğunu düşünüyordum.”
Uzay yarışının yarattığı büyülü dünyadan etkilendiğini ve Armstrong’u bir idol olarak gördüğünü itiraf eden Massimino, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden (MIT) makine mühendisliği alanında doktora derecesiyle mezun olduktan sonra, 1996 yılında NASA astronotu olarak seçildi.
Ulusal Havacılık Dairesi için iki kıymetli uzay misyonuna katılan Massimino, Hubble Uzay Teleskobunun yörüngeye yerleştirilmesi ve kurulması çalışmalarına katıldı.
Uzak gezegenleri, yeni yıldız kümelerini tespit etmede kullanılan Hubble Teleskobu, NASA’nın tahminen de en kıymetli başarılarından biri olarak tarihe geçti. Uzay teknolojilerinde peşi sıra gerçekleşen ihtilal niteliğindeki buluşlar, bütün bilişim sanayisine de tesir etti.
Sadece bu da değil, yakın gelecekte uzak gezegenlere seyahat edeceklerinden emin olan bilim insanları, uzay araştırmaları kapsamında birçok ihtilal niteliğinde çalışmaya imza attı. Bugün elimizden düşmeyen akıllı telefonlar da Apollo Ay projesinin dolaylı sonucu olarak ortaya çıktı.
Peki yeni teknolojiler üzerine çalışan bilim insanlarının buluşları ömürlerimizi nasıl değiştirdi?
Apollo 11 Ay misyonu astronotlarından Buzz Aldrin, Ay’a ayak basıyor. Fotoğraflar: Alamy
BÜYÜK BİLGİSAYARLARIN YERİNİ KÜÇÜK VE AKILLI AYGITLAR ALDI
ABD hükümetinin Ay yüzeyine ayak basmak için yaptığı harcama bugünün parasıyla 257 milyar dolar civarında. Bu müddet içerisinde sayısız mühendis uzay programı için binlerce teknolojik aygıt geliştirdi. Bilhassa, uzay programları kapsamında bilgisayar teknolojisinin giderek gelişmesi bilişim çağının gelip çattığının habercisiydi.
“Apollo programı sayesinde beşerler, büyük bilgisayarların yerini giderek küçük ve akıllı aygıtların almasına şahit oldu” diyen MIT Mühendislik ve Üretim Tarihi profesörü David Mindell, uzay araçlarındaki bavul büyüklüğündeki bilgisayarların evrimine işaret etti.
Bilgisayar teknolojisinin giderek küçüldüğünü hatırlatan Mindell, o devir kullanılan bilgisayarların sadece 74 KB ROM ve 4 KB RAM belleğe sahip olduğunu söyledi. Bir öteki deyişle bugün herkesin cebinde bulunan akıllı telefonların belleği o devir NASA’nın elinde bulunan bilgisayarların 1 milyon katından daha fazla.
Bu bilgisayarlar sayesinde insanlık Dünya’dan Ay’a yaklaşık 380 bin km yol kat edip Ay yüzeyine inmeyi başardı.
O periyot kullanılan teknolojiye değinen Mindell, ‘Apollo Rehberlik Bilgisayarı’ ismi verilen o birinci bilgisayarla Apollo’nun muvaffakiyete ulaşması sonrasında dijitale olan ilginin eşik atladığını belirterek, “Bu seyahatler, insanlara bilgisayarların muteber olabileceğini ve bir şeylere entegre edilebileceğini gösteren çok değerli bir an oldu” tabirini kullandı.
KONTROLLÜ UÇUŞ SİSTEMİ, SÜRAT SABİTLEYİCİ, ÇARPIŞMA TEDBİRE SİSTEMİ…
1970’lere gelindiğinde NASA yeni geliştirdiği uçuş bilgisayarlarını çabucak her çağdaş uçak için uygulamaya koydu. Artık ticari havayollarında sefere çıkan uçaklarda, krank, kasnak ve hidroliğin yerini, bilgisayara bağlı dijital denetimli uçuş sistemleri alıyordu.
Apollo programı başladığında, astronotlar uzay araçlarını mekanik olarak denetim ediyordu; aletler aracın kanatlarındaki ve kuyruğundaki denetim yüzeylerine kablolar ve çubuklarla bağlıydı. Ama, Ay’a yapılacak üç günlük seyahatin yanı sıra bir de Ay yüzeyine inme isteği insan yanlışına yer bırakmayan bir teşebbüstü.
İnsan kusurunu en aza indirecek ve uçuşa rehberlik edecek sistemler üzerine düşünen mühendisler, modülü ve bilgisayarlı rehberlik sistemini yapılandırmak üzere Draper Laboratuvarları’nı görevlendirdi.
‘Rehberlik, İstikamet Bulma ve Denetim Sistemi’, astronotların girdiği bilgileri elektriksel sinyallere çevirdi ve onları, çeşitli sensörlerden gelen bilgilerle bir arada ‘Apollo Rehberlik Bilgisayarı’na gönderdi. Bu bilgiler ışığında bilgisayar, istenen sonucu almak için denetim ateşlemelerinin nasıl ayarlanacağını planladı.
Sistem analog değil dijital olduğundan, karmaşık yazılımlardan yararlanabiliyor ve büyük ölçüde bilgi depolayabiliyordu. Bu teknoloji o periyot için ihtilal niteliğinde olsa da bugün bu teknoloji bütün uçaklarda, akıllı arabalarda kullanılıyor. Sürat sabitleyiciler, fren sistemleri ve çarpışma tedbire sistemleri de bu devrin eserlerinden birkaçı…
MİKROÇİPLER APOLLO PROJESİYLE TANINAN HALE GELDİ
Bilgisayarların giderek küçülmesi, kullanıcıların daha küçük aygıtlarla tanışmasına yol açtı. NASA’nın önündeki en büyük misyonlardan biri, dev Saturn V roketini yörüngede tutmak için gereken bilgisayar teknolojisinin geliştirilmesiydi. Ana bilgisayarın küçültülmesi için yapılan çalışmalarda mikroçiplerin geliştirilmesi yeni bir çağın müjdecisiydi.
Mindell, “Apollo programı, 1960’larda ABD’nin ‘entegre devre’ üretiminin yüzde 60’ını tüketiyordu. Uzay programındaki gelişmeler bu alanın büyük bir ivme kazanmasına yol açtı” dedi ve ekledi:
“O devirlerde hatırlıyorum da ‘entegre devreler’ (mikroçipler) yeni ve ‘kaçık’ şeylerdi. NASA’nın mikroçipleri Apollo vazifesine dahil etmesi bu teknolojinin gelişmesine büyük dayanak oldu. Bence milyonlarca insanın izlediği Apollo projesinin başarılı olması, insanların gözünde yeni teknolojileri yasal bir yere taşıdı.”
Apollo 12 Ay misyonundan bir kare
ŞARJ EDİLEBİLİR PİL ARAYIŞI KABLOSUZ KULAKLIKLARI YARATTI
2013 yılında piyasaya sürülen kablosuz kulaklıkların temellerinin de Apollo programında atıldığını biliyor muydunuz?
Evet, bugün çoğumuzun kullandığı şarj edilebilen kablosuz kulaklıkların pilleri NASA’nın Apollo sırasında ve sonrasında yaptığı kapsamlı çalışmalar sonucunda geliştirildi.
1990’lı yıllarda NASA tarafından uzay araçlarının kumanda modülünde hafif pil birleşimi olan gümüş-çinko piller geliştirildi. Lakin, mühendisler bu pillerin bir defa kullanılmasını istemiyor; şarj edilebilir olması üzerinde çalışmalar yapıyordu.
Bilim insanları hücre ayırıcılar ve elektrotlar üzerinde yıllar süren bir çalışma yapmış, lakin bu teknoloji Apollo projesinde kullanılamamıştı. Lakin NASA mühendisleri vazgeçmemiş ve projeye devam etme kararı almıştı.
Mühendisler birinci olarak pilleri küçülterek şarj edilebilir hale getirmeyi denedi lakin bu çok ısınmaya yol açıyordu. Bilim insanları devayı gümüş oksit-çinko piller geliştirmekte buldu. Kulaklıkların içine girebilecek halde küçültülebilen piller birebir vakitte şarj edilebilme ve geri dönüştürülebilme özelliğine sahipti.
EL DEĞMEDEN HAZIRLANAN BESİNLER BİRİNCİ SEFER DENENDİ
Apollo projesinde, Ay yüzeyine inecek astronotların ne yiyeceği ve besinlerin nasıl korunacağı da NASA’nın çözmesi gereken önemli bir meseleydi. Bilhassa yiyeceklerin bakterilerden arındırılmış olması ve korunması konusunda epey hassas olan bilim insanları, besin güvenliği için dünyanın en büyük tahıl ve öteki besin üreticilerinden biri olan Minnesota merkezli Pillsbury şirketi ile anlaştı.
Apollo projesi sayesinde besin güvenliği üzerine genişletilmiş çalışmalar başlatıldı. Bugün insan eli değmeden hazırlanan paketli besin teknolojisi Apollo projesinin bir armağanı.
Üretim bandında büyük değişimler yapan Pillsbury şirketi, ham unsur sürece ortamından dağıtıma kadar insan ve besin etkileşimini sınırladı. Uzay seyahatlerinde Pillsbury şirketinin hazırladığı eserleri kullanan NASA başarıyı tasdik ettikten sonra, ünlü besin üreticisi bu sistemi kendi eserleri için kullanmaya başladı. Birinci ‘el değmeden hazırlanan’ besinlerin atası da bu devirde ortaya çıkmış oldu.
-153 DERECEYE SAĞLAM YALITIM MATERYALLERİ
NASA için Ay yüzeyine inen insanların ve uzay araçlarının ısısını denetim altında tutmak da bir öteki kıymetli sıkıntıydı. Gün boyunca 107 derece olan Ay yüzeyinde sıcaklık geceleri -153 derecelere kadar düşebiliyor. Bu nedenle mühendisler, Apollo projesinde Ay misyonu yürütecek astronotlar için özel yalıtımlı uzay giysileri icat etti.
Çoğumuzun acil durum çantalarında görmeye alışık olduğu parlak materyalli ‘çok katmanlı yansıtıcı yalıtım battaniyeleri’ Apollo projesinin bir eseriydi.
Güçlü bir yalıtım battaniyesi üzerinde çalışan NASA araştırmacıları, buharlaştırılmış alüminyumu plastiğin üzerine ekledi. Sonuç olarak ısıyı yaratan kızılötesi dalgaları yansıtan, çok ince fakat sağlam bir yalıtım materyali ortaya çıktı. Üretilen materyalin en büyük avantajı beden ısısını müdafaasının yanında bir de ağır güneş radyasyonunu önleyebilir olmasıydı.
Bugün bile NASA uzay araçlarında ve uzay giysilerinde bu yalıtım gereci kullanılıyor. Ayrıyeten ‘uzay battaniyesi’ günlük hayatta da kullanılan bir eser haline geldi. Binaların yalıtımında faydalanılan bu gereç, itfaiyecilerin kıyafetlerinde, kamp ekipmanlarında ve MR aygıtları da dahil olmak üzere pek çok alanda yer buluyor.
PROJE, GLOBAL İKTİSADA KIYMETLİ KATKILAR SAĞLADI
12 astronotu Ay yüzeyine taşımayı amaçlayan Apollo projesi için büyük bir yatırımlar yapıldığına değinen Ulusal Hava ve Uzay Müzesi Apollo Koleksiyonu Küratörü Teasel Muir-Harmony, “Apollo projesi bir noktadan sonra federal bütçenin yüzde 4’ünü aştı. Yüzbinlerce insanın çalıştığı projeye 20 bin şirket ve üniversite katkıda bulundu” sözünü kullandı.
Projede yenilikçi gereçler ve elektronik eserlerinden hazır yemeklere ve bunları pişirmek için kullanılan tezgâh üstü mikrodalga fırınlara kadar pek çok eser tasarlandı. Akıllı telefonlar, dokunmatik ekranlar, bugün bir arabayı hareket ettirebilen lityum-iyon piller ve hatta yapay zeka teknolojisi proje çerçevesinde geliştirildi.
“Uzay teknolojilerinin ulusal öncelik haline getirilmesi sonrasında, bu teknolojik ilerlemenin hayatın pek çok farklı alanı üzerindeki tesirini görmeye başladık” diyen Muir-Harmony, milyarlarca dolarlık yatırımların yalnızca ABD’de değil, dünya ölçeğinde daha geniş ekonomik yararlar da sağladığına işaret etti. Projenin ilerlemesiyle teknoloji firmaları da gelişti ve bu yüklenici firmaların yüzde 94’ü Apollo projesini daha da ileriye götürdü.
Muir-Harmony, “Geçtiğimiz günlerde düzenlediğim bir cinste astronotların uzay istasyonunda nasıl tıraş olduklarını anlattığımda, ünlü bir tıraş bıçağı markasının bu projeden çıktığına değindim. Evet, proje başta Amerikan iktisadı olmak üzere global iktisada de katkılar sağlıyordu” dedi.
ARTEMIS PROJESİ İÇİN 93 BİN Teknoloji ŞİRKETİ ÇALIŞIYOR
Soğuk Savaş periyodunda rekabetin içine doğan Apollo projesi, uzay çalışmalarına istikamet verdi. NASA’nın yeni gayeleri için bir manada, ‘sıçrama tahtası’ fonksiyonu gören proje son bulsa da yarattığı tesir hâlâ hissediliyor.
NASA, ARTEMIS projesiyle yeni ufuklara yelken açarken, hayatımızı etkileyecek yeni teknolojilerin de kapıda olduğunu müjdeliyor. Kurumun son ekonomik raporunda, Ay programında üretilen mühendisliğin daha şimdiden ABD iktisadına 20,1 milyar dolar kazandırdığı belirtiliyor.
Bununla birlikte, raporda dünya genelinde ARTEMIS projesine katkı sağlayan 93 bin 700 şirket olduğu da vurgulanıyor.
BBC’de yayımlanan, “Apollo: How Moon missions changed the çağdaş world” başlıklı yazıdan derlenmiştir.
