Holdinglerin, büyük şirketlerin, sanayi kuruluşlarının sayısı artsa da Türkiye’de istihdamın yüzde 96’sını hala esnaflar oluşturuyor. Yıllardır esnafın sesi olan Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu’nun (TESK) başında ise 2007 yılından bu yana ‘Bakkal Bendevi’ var.
2 bin 998 mesleksel oda, 82 birlik ve 13 mesleksel federasyonun çatı kuruluşu TESK’in Lideri Bendevi Palandöken, esnafın uzun müddettir en kıymetli sorununun yılan kıssasına dönen ‘perakende yasası’ olduğunu söylüyor. Perakende bölümünün gelişmiş ülkelerde olduğu üzere keskin kurallara muhtaçlığı olduğunu tabir eden Palandöken’e nazaran denetim altına alınamayan fiyatların en değerli sebeplerinden biri de ‘kuralsızlık’. Palandöken, “Piyasa 10 bin-15 bin mağazası olan 3- 5 kişinin elinde. Fiyatları da bu 3-5 market belirliyor” diyor.
* Röportajı nerede yapalım diye konuşurken, basın danışmanınız ‘AVM’de olmasın, Bendevi Beyefendi gelmeyebilir’ dedi. AVM’ye karşı mısınız?
Yoo ben AVM’ye de markete de karşı değilim. Büyümek cürüm değil ki. Burada sorun olan kuralsızlık. O denli olunca bir diğerini bitiriyorsun. Ben bakkal Bendeviyim. 1962’den beri birebir semtte bakkalım. Benim hayatım orası. İsteseydim büyürdüm. Ancak artık büyüme bahtın yok. İşini geliştirme bahtın da yok. Karşımda 20 bin şubeli market varken nasıl rekabet edeyim. Kaç tane bakkal ayakta kalabilir.
* Şu anda esnafın en kıymetli gündem unsuru rekabetin adil olmaması mı? Yeni kabineden en acil beklentiniz ne?
Esnafın en büyük ezası kuralsızlık. Piyasalarda hem fiyatı istikrarının hem de klâsik yapının bozulmasında en büyük etken bu. Piyasa 10 bin -15 bin mağazası olan 3 – 5 kişinin elinde. Liberal ekonomik hür piyasalarda fiyatlara müdahale edilmez. Fiyat arz ve taleple dengelenir. Lakin artık bu türlü olmuyor. Piyasada fiyatları 3-5 market belirliyor. Hükümet elinden geldiğince fiyat artışlarıyla çaba etmeye çalışıyor lakin piyasada arz edilen eserde bir bolluk olmadığı sürece istikrar çok güç.
SONBAHARDA OKUL ÇANTASI YAZIN DENİZ YATAĞI SATIYORLAR
* Yıllardır konuşulan bir ‘perakende yasası’ var. Ne üzere bir kurallar bütünü olması gerektiğini savunuyorsunuz esnafı korumak için?
Biliyorsunuz marketler 1996’dan itibaren kurulmaya başlandı. AVM’ler yapılmaya başladı. Dünyanın her yerinde marketler var. Lakin belirli kurallara natürel. O bölgenin sosyoekonomik yapısı ölçek alınarak, ‘Sabah şu saatte açacaksınız, akşam şu saatte kapatacaksınız. Şu eserleri satacaksınız’ üzere aşikâr standartları oluyor. Maalesef bizde o denli değil, en işlek caddenin üstüne ‘burası âlâ iş yapar’ deyip, market açabiliyorsun. Sonra o markette akla gelebilecek bütün eserleri de satıyorsun. Yazın deniz yatağı, ilkbaharda boya, sonbaharda okul çantası hatta beyaz eşya, motorsiklet bile satan market var. Sonra ortada ne züccaciye kalıyor, ne tuhafiye ne kırtasiye.
* İsteyen istediği yere market açamasın, herkes her şeyi satamasın diyorsunuz…
Bu iş yerlerini açarken muhakkak bir ara kuralı gözetelim. O alanda çalışan binlerce insanın ekmeğini elinden almayalım diyorum. Bir de Amerika’ya git, Almanya’ya git, Batı’ya git, Doğu’ya git, akşam 6 yahut 7’de kasiyer kasayı kapatır. Sırada elinde paketle bekleyenleri bile beklemez. Yani dünya küçüğü koruyor.
* Şu anda perakende yasası için bir hazırlık var diye biliyorum… Yok mu?
Var. Lakin daima bu türlü fiyat istikrarsızlığı olduğu devirlerde ortaya çıkıyor. Sonra tekrar rafa kalkıyor.
* Fahiş fiyat artışları konusunda devletin denetimleri sonuç veriyor mu?
Tabii veriyor. Bu kontroller olmazsa olmaz. Devlet denetimini yapacak. Hükümet elinden geldiğince kolluk kuvvetiyle müdahale ediyor. Fakat her AVM’ye, her markete, her dükkana bir tane kolluk kuvveti koyması mümkün değil. Bir de bence bugüne kadar verilen cezalar çok hafif kaldı. Daha radikal tahliller gerek.
ESNAF EROZYONU VAR
* Türkiye’de esnaf sayısı azalıyor mu?
20 yıl önceki esnaf sayısıyla bugünkü esnaf sayısı ortasında hiçbir fark yok. Ancak ülke o vakit 60 milyondu, artık 85 milyon. Yani önemli bir esnaf erozyonu kelam konusu. Terzisinden ayakkabıcısına bakkalından manavına şu anda Türkiye’de 2 milyon 200 bin civarında esnaf var. Aileleriyle birlikte 10 milyonluk bir kitleden bahsediyoruz. Ve bunlar yüklü olarak aile işletmeleri.
İŞÇİNİN MEMURUN MAAŞI ÇOK OLACAK Kİ ESNAF DÜZGÜN KAZANSIN
* 2023’ün yarısı bitti. Esnaf nasıl geçirdi bu devri?
Esnaf maalesef pandemi sürecinde çok büyük bir darbe aldı. Pandemiden sonra biliyorsunuz seçim takvimi başladı. Sonra bir anda bir sarsıntı felaketi yaşadık. Sonra 2 turlu bir cumhurbaşkanlığı seçimi derken birinci yarı daima beklentiyle geçti. Güç bir periyottu diyebilirim.
* Sarsıntı bölgesindeki esnaf artık ne yapıyor?
Hadise anından itibaren o bölgedeyim. Esnaf çarşısı projesini geliştirdik. O gün için âlâ bir projeydi fakat bu sıcakta artık manası yok. Artık bir taraftan dönüşüm yapılıyor, bir yandan hasarlar onarılıyor. Fakat esnafın büyük çoğunluğu göç etti. Vergi ertelemeleri, kredilerin ötelenmesi üzere avantajlar sağlandı fakat tekrar de o 11 ilin esnafının durumu çok sıkıntı. İnsanları kendi kentlerine döndürmek de kolay deği. Artık onların ayakta kalabileceği formüllerinin geliştirilmesi lazım. Bizim de Avrupa Birliği ile bu bahiste da projelerimiz var.
* Memur ve emekli maaşlarına yeterli artırımlar geldi. Bu maaş artışları esnafı rahatlatır mı?
Tabii maaşlar arttıkça beşerler biraz daha rahat harcama yapıyor. Onun için ben daima derim, çalışanın, memurun maaşı çok olacak ki esnaf âlâ kazansın. Restoranlara, lokantalara gitsin, taksiye binsin.
TAKSİ SORUNU OKULLAR AÇILMADAN ÇÖZÜLECEK
* Taksi var mı ki beşerler rahatlıkla binsin… İstanbul’da taksi bulmak çok önemli bir sorun haline geldi.
O husus çözüldü çözülecek, eli kulağında. Vatandaşların çok şikayetleri var. Sürücüler de bu ortamda haklı olsa bile haksız duruma düşüyor. Vatandaşın rahatlayabileceği halde ortak bir tahlil üzerine çalışılıyor. İstanbul şu anda korsan taksinin en yaygın olduğu kent. Buna tahlil bulunacak. İçişleri Bakanlığı bu sorunu çok uygun biliyor. Esaslı tahlil için bir proje yürütülüyor. Türkiye Sürücüler Arabacılar Federasyonu’yla ortak bir karar hazırlığı içerisindeler. Okullar açılmadan bu bahis çözülecek. Ben varsayım ediyorum ki bu ay içinde yahut önümüzdeki ay hem müşteriyi hem taksici esnafı hem de öteki paydaşları keyifli edecek bir sistem açıklanacak. Bizim bir talebimiz de ‘ticari akaryakıt’. Sonuçta herkesin arabası yok. Taksilerle, dolmuşlara, otobüslere akaryakıt biraz daha ucuza verilsin ki vatandaş da bunlara rahatlıkla binsin.
ELEMAN SORUNU KRİZE DÖNÜŞEBİLİR
* Taban fiyat artışının sanayiciyi bir ölçü zorladığı söyleniyor, esnafta durum nasıl?
Asgari fiyatla esnaf için alışılmış özel bir statü yapılması lazım. Biliyorsunuz ki sigortalı personel sayısının artırılması için bu şekil teşebbüsler çok olumlu sonuç veriyor. Zati yetişmiş eleman bu türlü 11-12 bin liraya çalışmıyor. Maaşlar en az 15 bin liradan başlıyor. Türkiye’deki istihdamın yüzde 96’sı hala esnaf sanatkarlardan oluşuyor. Bunun ulusal gelire katkısı ise yüzde 56.
* Esnaf da eleman ezası mı yaşıyor?
Şu anda Türkiye’de orta eleman sorunu bir krize dönüşebilecek potansiyelde. Eleman bulamıyoruz. Teknolojide en son noktaya gelsen de her şeyi tek bir düğmeye basarak halletsen de nihayetinde o düğmeye de basacak bir insan gerek.
ÖZBEK BAKICI AYLIK 700 $ SURİYELİNİN GÜNDELİĞİ 700 TL
* Yabancıları da çok görüyoruz aşikâr işlerde… Eleman meşakkatine yabancı emekçi tahlil olabilir mi, Türk vatandaşlarından daha uygun fiyata çalıştıklarını duyuyoruz?
Yabancıların hepsinin oturma müsaadesi olmadığı için sigorta yapamıyorsun. Yetişmiş olanların bir kısmı çabucak Avrupa ülkelerine gitme sıkıntısında. Düşük fiyat konusuna gelince, artık o denli bir durum yok. Bilakis daha değerliye geliyor. Mesela Özbek bir bebek bakıcısı, 700 çalışıyordu. ucuzken bu çok güzel bir sayıydı. Fakat artık, kimse bu türlü bir para veremiyor. Afganlar çobanlık yapıyorlar. Lakin o da çok kıymetli. Suriyeliler evvelce gündelik işlerde 50-100 TL’ye çalışıyordu. Artık 700 TL’den aşağıya çalışmıyorlar. Bizim yabancı çalışanlara bakışımız, ‘sağlık denetimleri yapılsın, çalışma müsaadeleri verilsin, belgelendirilsin, eğitim durumları belirlensin, hangi işlerde verimli olacakları tespit edilsin’ biçiminde.
KEDİLERİM KÖPEKLERİM İNEKLERİM VAR
ORTA 1’deyken okula giderken ceplerime sakız doldurup arkadaşlarıma satardım. Ticaret çok hoşuma gitti. Orta okuldayken annemle birlikte bir bakkal dükkanı açtık. Hala Bakkal Bendeviyim.
HER günüm çok ağır toplantılarla geçiyor. Hafta içi kendime ayıracak vaktim pek olmuyor.
ANKARA’daki konutumda bahçem var. Hayvanlarla, tabiatla ilgilenmeyi severim. Kedilerim, köpeklerim, ineklerim, sebzelerim var. Hafta sonlarımı burada geçiriyorum.
ANTİKA merakım vat. Kendi mesleğimle ilgili eski araç gereçleri topluyorum. Bilhassa teraziler ve araba kesimleri ilgimi çekiyor.
TÜRKİYE’nin her yerinde Esnaf ziyaretlerine giderim. Hepsinde bir şeyler ikram ediyorlar. Mecburen yiyoruz.
BENDEVİ PALANDÖKEN KİMDİR
1949 yılında Malatya’da dünyaya gelen Bendevi Palandöken, 1962 yılında Ankara’nın Cebeci semtinde bakkal olarak başladığı meslek hayatını, hala birebir dükkânda devam ettiriyor. 1965 yılında Kontrol Heyeti üyeliğine seçildiği Ankara Bakkallar ve Bayiler Derneği’nde 1978-1984 yılları ortasında Başkanvekilliği vazifesini yapan, 1984 yılında dernek başkanlığına seçilen Palandöken, bu vazifesini hala sürdürüyor. 1996 yılında TESK idare şurası üyeliğine seçilen Palandöken 1999 yılında seçildiği Başkanvekilliği vazifesinin akabinde, 2007 yılında Konfederasyon Genel Başkanlığına seçildi. O günden bu yana başkanlık vazifesini sürdüren Palandöken, birebir vakitte Avrupa Birliği Türkiye Karma İstişare Komitesi Eş Başkanlığı (AB-TR KİK) vazifesinde de bulundu.
