YAKLAŞAN AB Hudutta Karbon Vergisi uygulaması öncesinde, “Ekonomik güç için artık riskleri tanımlayıp tedbir alabilmek gerekiyor” diyen uzmanlar; gerekli ekonomik dönüşümlerin gerçekleştirilmesi için 10 yıllık müddet kaldığına işaret ediyor. Bugün durum ne? 68 ülke karbon fiyatlaması uyguluyor. Karbon kredisi satışlarında birinci sırayı, karbon ton başına 94 dolarla Avrupa Birliği alıyor. AB’yi İngiltere ve ABD takip ediyor.
Konuyu uzmanlarına sorduk. Bilgi Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayşe Uyduranoğlu, karbon fiyatlama sisteminin bir kısmının karbon vergisinden, bir kısmının ise Emisyon Ticaret Sistemi’nden (ETS) oluştuğunu belirtti. Türkiye’nin ise şimdi karbon fiyatlama siyaseti olmadığını söyledi. Kadir Has Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. A. Erinç Yeldan ise “Türkiye, birinci sanayi ihtilalini ve robotik imalat sanayi ihtilalini uzaktan izlemişti. Yeşil güç dönüşümünü coğrafik pozisyonu nedeniyle en süratli uygulayabilecek ve önder olabilecek avantaja sahip. Bu fırsatı kaçırmamalı” dedi.
ŞİRKETLERİ NELER BEKLİYOR
Prof. Dr. Uyduranoğlu’na nazaran iklim değişikliği iktisat literatüründe bir çeşit piyasa başarısızlığı. Devletin elinde bulundurduğu araçlarla bu alana müdahale etmesi gerektiğine dikkat çeken Uyduranoğlu, “Yüksek emisyonlara neden olan şirketler, birinci etapta karbon fiyatlamasından olumsuz etkilenecek, bu bir gerçek. Maliyetleri yükselecek. Lakin karbon ayak izini sıfırladıklarında çok farklı avantajlara sahip olacaklar. İhracatçı bundan kaçamayacak. Bu manada ’lerin desteklenmesi gerekiyor” dedi.
HİNDİSTAN’IN 5 KATI
Tarım ve endüstride sera gazı emisyonlarının üretim düşmeden azalmayacağını söyleyen Prof. Dr. Yeldan ise özel kesime tenkit getirdi. Yeldan, şunları söyledi: “2005’te kurulan ETS, bugün 10 bin 400 sanayi ve güç işletmesi ve 350 havayolu şirketini kapsıyor. Şu ana kadar yürütülen gayretler fonksiyonel bir karbon piyasasının geliştirilmesini ve karbonun gerçekçi bir fiyatının oluşmasını sağlayamadı. Net sıfır dizaynlarında ise ormanlaştırma mucizevi bir teklif olarak kullanılıyor. Lakin yapılan araştırmalara nazaran, şirketlerin ormanlaştırma yoluyla elde etmeyi planladıkları yerine koyma maksatları için Hindistan yarımadasının 5 misli yere muhtaçlığımız var. 2050’lerin net sıfır amaçlarına ulaşmada temel yükün dünyanın fakirlerine düşmekte olduğu anlaşılıyor” bilgisini verdi.
‘PARAYI AB YERİNE BİZ TOPLAYALIM’
VERTIS Environmental Finance Araştırma Müdürü Stefan Feuchtinger, karbon fiyatlandırmasının “kirleten öder” prensibi taşıdığını belirtti.Feuchtinger “Elde edilen gelirler, yeşil teknolojiye yönelik sübvansiyonlar ve sürdürülebilirlik özelinde yatırımlar için harcanabilir. Bugün 68 ülkenin karbon fiyatlamasını devreye alması muhtemelen yakın devir insanlık tarihinin en koordineli milletlerarası uğraşı. AB Sonda Karbon Vergisi çalışmaları ise karbon fiyatlaması kelam konusu olduğunda tüm dünyada itici güç özelliği taşıyor. Hükümetlerin, ‘Parayı neden biz toplamıyoruz?’ sorusu bu manada önemli” diye konuştu.
68 – karbon fiyatlaması uygulayan ülkeler
564.4 milyon ton karbon – Türkiye’nin 2021’de sera gazı emisyonları
%1.1 – Türkiye’nin global emisyonlarda payı
ETS VE VERGİ ORTASINDA FARKLAR NELER?
EMİSYON Ticaret Sistemi (ETS) ile kotalar aracılığıyla ne kadar kirlilik azaltılacağı belirleniyor. Kotanın aşılması halinde ton başına ceza ödenirken; bu cezadan kaçınabilmek için şirketler yenilenebilir güce yatırım yapmak, üretimi kısmak ya da kotasını aşmamış şirketlerden daha fazla kota satın almak üzere usullere başvurabiliyor. Hem özel dal hem kamu kurumları bu sistem içine dahil edilebiliyor. Karbon vergisinin ise ETS’ye nazaran kapsama alanı daha fazla. ETS’de yıl boyunca devam edecek bir fiyat garantisi kelam konusu olmazken; herkes için tek bir karbon fiyatı fakat karbon vergisiyle belirlenebiliyor. Ülkeler, inisiyatif alarak gerektiğinde düşük gelirlileri bu vergiden muaf tutabiliyor.
