– Kaçak elektrik kullanımında ne noktadayız? Şu anda mevcut durumu aktarabilir misiniz?
Türkiye’de 2022 sonu prestijiyle kayıp kaçak oranı yüzde 14. Kayıp kaçağın en yaygın olduğu bölge hizmet verdiğimiz Güneydoğu Anadolu Bölgesi. Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Batman ve Şırnak vilayetlerine dağıtım hizmeti veren bir kurumuz. 2.2 milyon abonemiz var. İkinci olarak da Doğu Anadolu Bölgesi’nin yüksek kayıp kaçak oranına sahip olduğunu söyleyebilirim. 2013’te özelleştirdiğimizde bu oran yüzde 76’ydı. Biz oranı 2022 sonu prestijiyle yüzde 43’e getirmeyi başardık.
– Pekala, nasıl başardınız? Neler yaptınız? Kaçak elektriğin önüne geçmek için neler yapılıyor?
Kullandığımız en büyük, en kıymetli argüman teknoloji. Bölgemiz yaklaşık 6 milyondan fazla nüfusa sahip ve 2.2 milyon aboneye hizmet veriyoruz.10 yıl evvel şirketimizi özelleştirmeyle devraldığımızda, bölgede kaçak kullanım oranının yüzde 76 olduğunu düşünürsek, bunu süratle aşağı çekebilmek için öncelikle teknolojik altyapıda bir değişiklik yapmamız gerekiyordu. Bugün 21 dağıtım şirketi içinde en çok teknoloji yatırımı yapan şirketlerden biriyiz. Evvel SCADA sistemleri ile ana şebeke altyapımızı donattık, daha sonra da abonelerimizin ölçü sistemlerini, sayaçlarını dijitalleştirdik. Bugün abonelerimizin 1.1 milyonunu anlık tüketimi ile takip edebiliyoruz. Kaçak kullanıldığı an, sayaçlardan modellemeler aracılığıyla merkezimize bilgiler geliyor. O dataları tahlil eden yapay zeka sistemimiz bize alarmlar üretiyor. Bu anlık haber alma sistemimiz kaçakla uğraşta çok değerli bir avantaj sağladı.
– Daima merak edilir, bilmeyenler için bir kere daha hatırlatalım… Bu kayıp, kaçak elektriğin parası kimden çıkıyor?
Aslında hepimizden çıkıyor. Geçtiğimiz yıl Türkiye genelinde kayıp kaçak oranı yüzde 14 düzeyindeydi ve bu oran kaçak elektrik kullanmayanların üzerinde yük oluşturuyor. Yani vatandaşımız yıllık fatura meblağının yüzde 14’ünü kaçak kullanan abonelerden dolayı fazladan ödemiş oluyor.
– Ziraî sulamada tablo nasıl?
Öncelikle abonelerimizi kent merkezinde yaşayanlar, kırsalda yaşayanlar ve ziraî sulama aboneleri olarak üç kümede topluyoruz. Dijitalleşme projemizi birinci olarak kent merkezlerinde devreye almaya başladık ve günümüzde bu bölgelerde kayıp kaçak oranımız yüzde 17 düzeylerinde bulunuyor. Kent merkezlerini denetim altına alırken ve kayıp kaçak oranlarını düşürürken altyapıda iyileştirmelerde de bulunduk. Artık kentte yaşayan vatandaşlarımız kaliteli güç kullanarak uzun vadeli kesintiler yaşamıyor, kırsal alanda ise yüzde 90 düzeyinde olan kayıp kaçak oranını, uzaktan okunabilir sayaçlarla kısa müddette düşürmeye devam edeceğiz.
Bununla birlikte bölgemizde 100 binin üzerinde ziraî sulama yapan irili ufaklı çiftçimiz var ve bunların 35 bine yakını büyük ölçekli çiftçiden oluşmakta. Bu çiftçilerimiz neredeyse 200 haneli mahallenin gücünü karşılayacak büyüklükte trafo kullanıyor. Bilhassa elektrik bedeli ödemedikleri için israf kelam konusu. Türkiye’de yıllık 15 milyar kilovat saat ziraî sulama, güç tüketimi var ve yarısı bizim bölgemizde. Üstelik bu aboneler; damlama, yağmurlama yahut pivot sulama dediğimiz israfı engelleyen teknolojilere de çok ilgi duymuyorlar. Salma sulama yahut yabanî sulama olarak tabir edilen metot çokça tercih ediliyor. Hasılı sorun bir elektrik dağıtım şirketinin sorunu değil, aslında bir sulama sorunu olarak karşımıza çıkıyor.
– İklim değişikliği ile bir arada su muhtaçlığı daha da çok artıyor ve açılan kuyular var. Sizin söylediğiniz yabanî sulama var. Bunlar tabiata ne üzere ziyanlar veriyor?
Eski ismiyle Mezopotamya bölgesi, ülkemizin en verimli tarım toprakları ortasında. Birçok bölgede tek eser yetişirken bölgemizde tıpkı dönemde üç eser bile veriliyor. Bu ziraî potansiyele rağmen, yeraltı sularından yüksek elektrik gücüyle çekilen sular hem iktisada hem coğrafyamıza ziyan vermekte. Bu model geleceğimizi tehlikeye düşüren ve sürdürülebilir olmayan bir model. Hasebiyle yer altından çekilen suların bölgemizde neredeyse yedi yüz metre derinliklere ulaştığını söyleyebiliriz. Bu da önemli kuraklığa sebep olup ömür kaynaklarımızı azaltan kıymetli bir faktör haline geliyor. Fakat bu sonlu bir kaynak ve yer üstü sularını daha fazla ve verimli formda kullanmamız gerekiyor.
– Burada yer üstü sularının gerçek dağıtımından bahsediyoruz herhalde?
Yer üstü sularının gerçek dağıtıldığı noktalar var lakin bizim bölgemizde bu kâfi düzeyde değil. Böylesi bereketli topraklarda yer üstü su kanallarının daha etkin olarak tarıma katkı yapması gerekiyor.
– O vakit aman diyelim şu projeler bir an evvel hayata geçsin ve yer üstü sularını çiftçiye ulaştıralım ki yerin altını en azından kurtaralım…
7 yıl evvel hayata geçen projede devletimiz bölge çiftçisi için yüzde 75 ile başlayan, her yıl 10 puan azalacak biçimde ilerleyen bir indirim avantajını devreye aldı. Her yıl 10 puan azalacak formda verilen teşvik sonunda bölge çiftçisinin çağdaş tarım araçlarını kullanması ve bu esnada DSİ’nin su kanallarını tamamlaması hedeflendi. Lakin maalesef planlandığı üzere olmadı ve çiftçi çağdaş tarıma çok yönelmedi. DSİ de kanal altyapısını büsbütün bitiremedi ve sorun kısmen sürüyor. Bugün tüm tarafların süratli bir biçimde gayeye ulaşması gerekiyor.
– Elektrik dağıtımında yatırım gerekiyor, hizmet gerekiyor. Neler yapıyorsunuz? Ne kadarlık yatırım yaptınız?
2022’nin sonuna kadar birinci 9 yıl 20 milyar liranın üzerinde yatırım yaptık. Bu sene de 8 milyon liranın üzerindeki yatırım bütçemizi tamamlıyoruz. Altyapısını yenilemediğimiz vilayet ve ilçemiz kalmadı. Artık kırsalda köy ve beldelerimize yoğunlaştık. Bu yatırımlardaki en büyük kazanım da bölge halkının kaliteli güç ile buluşmasını sağlamak odu. Kayıp oranını 76’dan 43’ e indirdiğimizde her yıl ülke iktisadına 1 milyar dolarlık katkı sağlıyoruz.
– Kaçak elektrik tespitinden sonraki süreçte neler yaşıyorsunuz? Bu duruma vatandaşlar nasıl yaklaşıyor?
İlk olarak mahalle baskısından ötürü kaçak elektrik kullanan kesiti süratlice kazandık. Güç kalitesinin somut artışını birinci gören ve kaçak elektriğe karşı gayretimize dayanak veren birinci kesim de bu küme oldu. Öbür bir kesim ise kaçak güç tabirini hala bilmeyen ve bunu hak olarak gören bir kısmın varlığı. Örneğin bir teyzemiz parasız elektriğin kaçağı mı olur demişti. Uzun yıllara yayılan bu anlayış, sıkıntının bir öteki temelini aksettiriyor. Biz bedelsiz hizmet olarak görülen bu anlayışı değiştirmek için çok çaba ettik. Kaçak elektriğin ne olduğunu, gücün bedelli olması gerektiğini kırsala gidip aktaran gezici araçlarımız var. Köylere kadar giderek bu durumu hala anlatmaya devam ediyoruz.
– Bu esnada karşılaştığınız zorluklar neler?
Kurumu birinci özelleştirdiğimizde yaralanan, hatta rehin alınan arkadaşlarımız oldu ve araçlarımıza ataklar gerçekleşti. Bölgedeki kolluk kuvvetlerinin de dayanağıyla mümkün olduğunca çaba ediyoruz. Bugün kırsal alanda yaptığımız yatırımların yarısına yakınını, kolluk kuvveti takviyesi olmadan bölgede yapamıyoruz. Yatırımı bile istemeyen bir kırsal abone kümemiz var fakat ikna edeceğiz. Bugüne kadar da daima iknayı kullandık ve algıyı yönetmeyi başardık. Bundan sonra da tıpkı formda devam edeceğiz.
Ancak ziraî sulama yüklü bölümden bir kısmı kaçak elektrik kullanımını rant olarak görüyor. Ortalamada en düşük ya da orta düzeyde bir çiftçinin yıllık 1-2 milyon liralık elektrik faturasından bahsediyoruz. Elbette bu ölçüsü ödememek büyük bir rant. Münasebetiyle bize daha şiddetli davranabiliyorlar. Onlarla da tek ve en değerli gayretimiz güçlerini kesmek. Zira bu bahsettiğimiz kitle yasal yollarla ilgili de önlem alıyor. Örneğin aboneliği kendi ismine değil, annesinin, babasının yahut vefat eden dedesinin ismine alanlar oluyor. Hasebiyle bazen yasal tabanda tıkanabiliyoruz. 2024 yılı için çok önemli kararımız var. Bize yıllardır ödeme yapmayan çiftçimizi uyarıyoruz ve kendilerine mektuplar yazıyoruz.
– Kaçak elektrik yalnızca cebi değil aslında insan hayatını da ilgilendiriyor değil mi?
Maalesef o denli ve bölgemizde kaçak elektrik kullanan abonenin kendisi, o mevzuda çalışan, dışarıdan hizmet veren elektrikçilerle irtibata geçiyor. Çok önemli vefatlar oluyor ve bu sayı daima artıyor.
– Sürdürülebilirlik konusunda neler yapıyorsunuz?
7 bine yakın çalışanımızla bölgemizin en büyük istihdam sağlayan kurumuyuz. 7/24 anlayışıyla çalışıyor, çalışma arkadaşlarımızın yüzde 95’ini bölge insanımızdan alıyoruz. Kazandığımızı bölge insanımıza harcamayı düstur ediniyoruz. Yalnızca kaliteli güç vermekle kalmıyor; kültürel, sportif, eğitim üzere toplumsal yarar sağlayacak her alanda birçok projeye imza atıyoruz.
