Nikita Zimov, Kuzey Kutup Dairesi’nin çabucak üstünde Sibirya’nın Yakutistan Cumhuriyeti sonları içinde kalan bölgesinde, kahverengi yapışkan çamurlar ortasında dolaşıyordu. Güneş zirvede parlıyordu; hava 21 santigrat derece civarıydı.
Takvimler Ağustos 2022’yi gösteriyordu fakat Zimov bir manada vakitte binlerce yıl geriye gitmişti.
Yakutistan’da bulunan Pleistosen Parkı’nın ve Kuzeydoğu Bilim İstasyonu’nun yöneticisi olan Zimov’un ayaklarının altındaki tabanı oluşturan buz katmanları, ağır ağır çözülüyordu.
Kuzeydoğu Bilim İstasyonu, permafrosttaki çözülmenin, sera gazı emisyonlarının ve iklimle ilgili öteki bahislerin araştırıldığı bir merkez.
Bu katmanlarda Pleistosen devri ismi verilen son Buzul Çağı’nda yani binlerce yıl evvel ölen yapraklar, kökler ve hayvanların kalıntıları yatıyordu.
HER YERDEN DAHA SÜRATLİ ISINIYOR
Dünyanın dört bir yanı süratle ısınıyor. Fakat Sibirya’daki ısınmanın suratı dünyanın geri kalanının iki katı.
Bu süratli değişim, permafrost ismi verilen ve Rusya’nın yüzölçümünün üçte ikisini oluşturan daima donuk toprağın asırlar sonra birinci sefer çözülmesine neden oluyor. (Permafrost “kalıcı” manasına gelen “permanent” ve “donma” manasına gelen “frost” sözlerinin birleşiminden oluşuyor.)
Bilim insanları Pleistosen Parkı’nda keçi üzere otçul hayvanlar yetiştiriyor. Maksat hayvanların yaz aylarında otları ve çalıları yemesi, kış aylarında da kalın kar katmanını sağlamlaştırıp permafrostun çözülmesinin önüne geçilmesi.
BİLİM İNSANLARI 46.000 YAŞINDAKİ SOLUCANI CANLANDIRDI
Permafrost bölgelerde yüzeyi kaplayan ağaç altı çalılıkları geçmişte çok büyük orman yangınlarına neden oldu. Dahası çözülmekte olan topraktan atmosfere sera gazları salınıyor.
Yüz binlerce yıldır birinci sefer yumuşayan topraklarda iskeletler ve hastalık yapan mikroorganizmalar açığa çıkıyor. Binlerce yıldır uyumakta olan canlılar uyanıyor.
Geçtiğimiz Temmuz ayında bilim insanları permafrostta hapsolmuş 46.000 yaşında bir solucanı hayata döndürmeyi başardı. Avrupalı araştırmacılar, permafrost çözülmeye devam ederse, çok eski vakitlere ilişkin virüslerin ortaya çıkabileceği konusunda ikazlarda bulundu.
Yakutistan’da 2021 yazında meydana gelen orman yangınlarında milyonlarca hektar arazi kül oldu
HER YERDEN METAN GAZI SIZIYOR
Zimov’un işi çözülmenin tesirlerini takip edip, azaltabilecek planlar yapmak.
Permafrost çözüldükçe, mikroplar buzun içinde hapsolmuş karbonu besin olarak tüketmeye başlıyor. Bunun sonucunda ortaya karbondioksit ve metan gazı çıkıyor. Bu güçlü sera gazları atmosfere yayılıyor hatta küçük akarsularda bile tespit edilebiliyor. Örneğin Zimov uzun bir çubuğu suyun tabanına sapladığında gaz baloncukları yüzeye çıkıyor.
Parkın çalışanları metan emisyonlarını daima takip ediyor. Topraktan sızan yıllık sera gazı ölçüsü, birtakım ülkelerin yıllık emisyon ölçümlerinin bile üzerinde çıkıyor.
“TUNDRAYI YİNE YABANLAŞTIRMAK” MÜMKÜN MÜ?
Eşi ve üç kızıyla parktan 40 kilometre uzakta, ücra bir yerde yaşayan Zimov, “Yazın tonlarca sivrisinek oluyor, kışın da çok karanlık ve soğuk. Lakin yeniden de insanın meskeni gibisi yok” tabirlerini kullandı.
Bu kelam abartı değil gerçek. Çünkü babası Sergey de araştırma istasyonunda vazifeli bir bilim insanı olduğundan Zimov, doğma büyüme buralı.
2006 yılında Sergey ile Alaskalı çevrebilimci Katey Walter Anthony, Nature mecmuasında, permafrostun çözülmesinin iklim değişikliğini nasıl etkilediğine dair bir araştırma yayımladı. Ardından Zimovlar sorunu çözmek için “arktik tundrayı yine yabanlaştırma” tahlilini üretti.
YUMUŞAYAN TOPRAK VE ERİYEN BUZLAR HAYATI ALTÜST EDİYOR
Ufak toprakta, bizon ve deve üzere soğuk iklimlere uygun otlak hayvanları yaşıyor. Araştırmacılar bu hayvanların kış ayları boyunca esirgeyici kar katmanlarını düzleştirip yayarak, yaz gelmeden toprağın donmasını sağlayacağını umut ediyor.
Ancak vakit daralıyor. Çözülmekte olan toprak bu uzak yerlerde günlük hayatı değişime uğratıyor. Altyapılar çöküyor, meskenler yıkılıyor, mezarlıkları su basıyor.
Örneğin Srednekolymsk köyünde mezarlar, eriyen buzların açığa çıkardığı suların altında kalmış durumda. Yakutistan’ın en büyük atık idare tesislerinden biri de harabeye dönmüş vaziyette.
“BÜYÜK BİR VAZİFE OLMASI DENEMEYECEĞİMİZ MANASINA GELMİYOR”
Zimov permafrostun derinliğini günbegün kayıt altına alıyor. Bu sayede Kuzey Kutup Dairesi’nin üst kısmında kalan köylerin ne kadarının ortadan kaybolduğu ölçülebiliyor.
Nihai amaç, önümüzdeki 25 yılda parkın insan müdahalesinden büsbütün arındırılması. Zimov, “Çalışmamızın emeli kendi kendine yetebilen bir sistem kurmak” dedi. Fakat bunun o kadar da kolay bir iş olmadığının da farkında olduğunu belirtti.
Zimov, “Projemizle ilgili en temel tenkit, bu kadar büyük bir vazifesi hayata geçirebilecek kadar kâfi vakit olmaması. Evet, bu çok büyük bir iş olabilir. Lakin bu denemeyeceğimiz manasına gelmiyor” diye konuştu.
Asfalttaki dikkat alımlı dalgalanmanın sebebi permafrosttaki erime
ÇÖZÜLME HAYAT ŞEKLİNİ TEHDİT EDİYOR
Sibirya’da yaşayanlar, asırlardır soğukta hayatta kalabilmek için edindikleri birtakım adetler doğrultusunda yaşıyor. Örneğin burada borular yerin altından değil üstünden geçiyor. Kış boyunca arabalar kontak kapatmıyor zira motor bir kere kapandı mı çabucak donuyor ve yine çalıştırılması mümkün olmuyor.
İnsanlar dondurucu soğuklara karşı direnebilmek için doruktan tırnağa kürklere bürünüyor. Bu yalnızca bir hayatta kalma savaşı değil, tıpkı vakitte bir ömür usulü ve permafrostun çözülmesi bu hayat usulünü da tehdit ediyor.
The Washington Post’un “Siberia’s ice is melting, revealing its past and endangering its future” başlıklı haberinden derlenmiştir.
