Sucuğu, kaymağı, lokumu, termali, mermeri ile öne çıkan kadim kent Afyonkarahisar, tıpkı vakitte hayli güçlü tarihi geçmişe de sahip. O denli ki, kentin tarihi M.Ö. 3000 yılına kadar uzanıyor.
Sırasıyla Sınırı, Hitit, Frig, Lidya, Pers, Selevkos, Bergama Krallığı, Roma ve Bizans egemenliğinin karar sürdüğü bölge 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Türklerin idaresine geçmiş. Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat, Afyonkarahisar’a farklı bir kıymet vermiş, kenti A’dan Z’ye tekrar inşa ettirip kalesini düzenletmiş. Anadolu Selçuklu Devleti’nin Kösedağ Muharebesi’nde aldığı mağlubiyet sonucunda bölge, vezir Sâhib Cet Fahreddin Ali kontrolüne verilmiş ve 1275’te Afyonkarahisar’ın başşehir olduğu Sâhib Ataoğulları Beyliği kurulmuş.
1341’de Germiyanoğulları Beyliği topraklarına katılan yerleşim, 1390’da Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı topraklarına dahil edilmiş. 1402’deki Ankara Savaşı’nda Beyazıt’ın Timur’a yenilmesi sonucu tekrar Germiyanoğulları’nın eline geçen kent, II. Yakub Bey’in vasiyeti üzerine 1429’da bir sefer daha Osmanlı egemenliğine katılmış. 17’nci Yüzyıl’da Ululuğu, 1833’te Kavalalı Mehmet Ali Paşa istilasıyla sıkıntı bir devir geçiren Afyonkarahisar, en karanlık günlerini ise 1’inci Dünya Savaşı-Kurtuluş Savaşı ortasında yaşamış.
1’inci Dünya Savaşı sonrasında bütün Batı Anadolu kentleri üzere Afyonkarahisar da Yunanistan tarafından istila edilmiş. Kent, Büyük Taarruz’un ikinci günü, yani 27 Ağustos 1922’de düşman işgalinden kurtulmuş lakin bozguna uğrayan düşman tarafından yakılıp yıkılmış. Büyük Başkan Mustafa Kemal Atatürk’ün yönettiği, Kocatepe Savaşı olarak bilinen ve Türk ordularına zaferi müjdeleyen savaş da Afyonkarahisar sonlarında gerçekleştirilmiş. Bu nedenle Afyonkarahisar, Kurtuluş Savaşı’mızın da simgesi olmuş kentlerinden biri olmuş.
SEMAZENLERİN TENNURESİNDEN ESİNLENİLMİŞ
İşte bu zenginlikten hareketle, geçmişi bugünle tanıştırıp yarınlara taşımak, tarihi-kültürel mirası bir ortada toplamak, korumak ve sergilemek maksadıyla 2011’de kente yeni bir arkeoloji müzesi kazandırılması kararlaştırılmış. Çeşitli nedenlerle üretimi biraz uzamış lakin sonunda Afyonkarahisar’a yakışır harika bir yapı ortaya çıkmış.
Gittiğim her yerde ne yapıp edip müzeleri dolaşmak için vakit ayıran biri olarak diyebilirim ki, gördüğüm en görkemli ve fonksiyonel müzelerden birine imza atılmış. Beni birinci çarpan şey farklı mimarisi oldu. -Öğrendiğime nazaran müze binası, Afyonkarahisar’daki Mevlevihane’ye atıfta bulunularak dervişlerin giydiği üst tarafı dar, aşağısı geniş, yakasız ve kolsuz bir elbise olan ‘Tennure’yi sembolize eden biçimde inşa edilmiş.- 25 bin metrekaresi kapalı alan olmak üzere 55 bin metrekarelik alana oturan müze, toplam 5 bloktan oluşuyor.
Her bloğun üzerinde de 16 Türk devletini temsil eden kolon var. Ve bu kolonlar salonlarda geçişleri sağlıyor. Unutmadan söylemeliyim ki, burası o denli birkaç saatte gezilecek bir yer değil. En az yarım gün vakit ayırmayı ziyadesiyle hak ediyor. Siz de gidip gördüğünüzde eminim bana hak vereceksiniz. Anlatmaya nereden başlasam inanın bilemedim. Çünkü, içeriye girmeden bahçedeki açık hava müzesinde sergilenen yapıtları incelemek bile insanı alıp farklı vakitlere götürüyor.
BUGÜNE KADAR BULUNMUŞ EN BÜYÜK HERKÜL
İç-dış kısmında dünyaca ünlü Ayfonkarahisar mermeri kullanılan ve bana büyüleyici bir hava katmış izlenimi veren binada geniş girişten sonra turnikelerden geçip merdivenlerden alt kata iniyorsunuz. Ve bir anda kendinizi loş, karanlık, gizemli bir çağa adım atmış buluyorsunuz. Aslında buraya bu yüzden olsa gerek ‘Kalkolitik Çağ Salonu’ ismini vermişler. Burada bizi bütün görkemiyle Herakles (Herkül) karşılıyor. Roma periyoduna ilişkin mermerden bir heykel. Bugüne kadar bulunmuş en büyük Herkül heykeli olduğundan sanırım cüsseli manzarasıyla epey etkileyici. Çabucak yanında ise Dinar Devlet Hastanesi’nin temel hafriyatında tesadüfen bulunmuş, M.S. 2’nci Yüzyıl’ın son çeyreğine ilişkin, ince grenli beyaz docimeium (İscehisar) mermerinden yapılmış Apameia Lahti var. Hasarsız diyebileceğimiz kadar hoş korunmuş, eşsiz bir parça! Tarihte seyahate çıkarken, sergilenen yapıtların teknolojinin tüm yeniliklerinden yararlanılarak kronolojik olarak sıralandığını anlıyorsunuz. Kendinizi tarihin içinde dönen bir sarmaldaymışsınız üzere hissettiren bu birinci salonda daha neler neler var lakin ne yazık ki hepsini anlatacak yerimiz yok. Hasebiyle merdivenlerden bir üst kata çıkarken tıpkı vakitte çağları da atlayarak müzeyi gezmeye devam ediyoruz.
49 BİN 572 YAPITTAN 3 BİN 600’Ü SERGİDE
Kalkolitik periyottan sonra Tunç, Hitit, Frig, Lidya, Pers, Helenistik Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı ve Erken Cumhuriyet’e ilişkin 49 bin 572 kayıtlı yapıttan 3 bin 600’ünü görme imkanı buluyorsunuz. Her şey o kadar incelikle düşünülmüş ki, sergilenen her yapıtın önünde ne olduğu, hangi periyoda ilişkin olduğu, hangi maksatla kullanıldığı üzere bilgiler mevcut. Loş ışığın altında, çeşit çeşit pişmiş toprak, mermer, kemik, cam, metal kap kacak, heykel ve sikkeleri gördükçe güya yüzyıllar öncesine gidiyor; M.Ö. 3000’li yıllardan günümüze kadar yaşayışı, inancı, üretimi, ticareti hakkında bilgi sahibi olduğunuz o beşerlerle irtibat kurmaya çalışıyorsunuz. Canlandırmalar, realistik modeller ve multimedya ile desteklenen bu büyüleyici ortamda vaktin nasıl da geçtiğinin farkına varamadan bir anda kendinizi en üst katta buluyorsunuz. Burası ulusal çaba günlerinin yaşatıldığı çok özel bir kat. 100’üncü yılını kutladığımız cumhuriyetimizin ne güçlü şartlarda kazanıldığını gözler önüne seren bu alanda, Atatürk’ü, İnönü’yü, başka silah arkadaşlarını, zafere giden yolda Kocatepe’yi bir defa daha hatırlayıp ruhlarını şad ediyoruz. Merdivenlerden aşağıya inerken, katlar ortasında aklımıza takılanları bir sefer daha ziyaret ederek tipimizi tamamlıyoruz. Sizlere de şimdiden düzgün gezmeler olsun. (Unutmadan, daima merdiven diye yazdım fakat aslında yaşlılar, hastalar, mahzuru olanlar, çocuklar. bebekli aileler düşünülerek onların kullanımı için asansör de yapılmış. ‘Onca katı nasıl çıkarım’ diye aman gözünüz korkmasın!)
MÜZEDEN NOTLAR
-Afyonkarahisar Müzesi, pazartesi hariç haftanın 6 günü saat 08.30-12.00 ile 13.00-17.30 saatleri ortası ziyarete açık.
-Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yatırımıyla inşa edilen müze Dörtyol Mahallesi, Turgut Özal Bulvarı’nda. Antalya-İzmir güzergahı üzerinde. Termal turizm bölgesinde ve gezmek isteyen beşerler için ulaşılabilirliği çok kolay.
-Müzede interaktif teşhir çalışmaları sayesinde görme engelliler için sesli betimlemeyle ‘engelsiz müze’ oluşturulmuş. Ayrıyeten okul çağındaki öğrencilere yönelik müze içinde eğitim aktiviteleri de planlanmış.
-Müzede, ulusal çaba yıllarına ilişkin yapıtların izleri, canlandırmalar ve interaktif sistemler aracılığıyla vatandaşlarla buluşturulmuş.
-Şanlıurfa’dan sonra Türkiye’nin en büyük ve geniş ikinci müzesi olan Afyonkarahisar Müzesi, birebir vakitte en fazla tarihi eser barındıran birinci 5 müzeden biri.
ANADOLU’DAN KAÇIRILAN ESERLER DE BURADA
-Afyonkarahisar Müzesi’nde kültürel mirasımızın en bedelli yapıtları ortasında yer alan, yurt dışından iadesi sağlanan eserler de var. Bunlardan biri bolluğun-bereketin sembolü ve koruyucusu olduğuna inanılan ana tanrıça Kibele’nin heykeli. Türkiye’den 1960’lı yıllarda kaçak yollarla İsrail’e götürülerek satılan, akabinde ABD’den 13 Aralık 2020’de ülkemize getirilen heykel, 24 Aralık 2021’den beri Afyonkarahisar Müzesi’nde oluşturulan özel bölmedeki cam fanusta sergileniyor. Dikkat çeken bir başka eser ise Dinar Tatarlı’da kaçak hafriyat yapanlarca 1969’da bulunan mezar odasının boyalı ahşap modüllerinin yurt dışına kaçırıldığı Tatarlı Tümülüsü… Almanya’daki Münih Arkeoloji Müzesi’nde olduğunu belirlendikten sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın teşebbüsleriyle 38 küçük ahşap modül ve 4 kalas olarak Türkiye’ye getirilen Tatarlı Tümülüsü’ndeki renkli fotoğraflarla bezenmiş frizler, bugün büsbütün kaybolmuş olan antik çağ ahşap fotoğraf sanatının tek örneği olarak gösteriliyor. 2 bin 500 yıllık ahşap mezar odasındaki frizlerde savaş, sefer, av yahut huzura kabul bahisli fotoğraflarda, soylu bireylerin hayatından kesitler sunuluyor. Kortej, kurban, savaş dansçıları ve cenaze merasimlerinden sahneler içeren temalar, Anadolu-Pers mezar sanatının tasvirlerini yansıtıyor.
KENTİN MÜZECİLİK GEÇMİŞİ 1931 YILINA DAYANIYOR
-Cumhuriyet’in birinci yıllarında Afyonkarahisar’da kurulan Asar-ı Atika Muhipleri Cemiyeti’nin eforlarıyla Taş Medrese’de eski eserler toplanmaya başlanmış, 1931’de resmi müze deposu, 1933’te ise müze müdürlüğü haline getirilmiş. 1933’ten 1970’e kadar Taş Medrese’de karma müze (arkeoloji ve etnografya) olarak hizmet veren kurum, 1971’de ikinci hizmet binasına taşınmış. 2023’te ise bugünkü müze binası açılmış.
