T24’de yer alan habere nazaran, el ile dıştan aramaya ait düzenlemede “keyfiliği önleyecek garantilerin yer almadığına” karar veren Yüksek Mahkeme, toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına getirilen sınırlamanın da yasallık şartını taşımadığına hükmetti. Yüksek Mahkeme, bekçilere silah kullanma yetkisi veren düzenlemenin iptali talebini ise reddetti. AYM’nin iptal kararları 9 ay sonra yürürlüğe girecek.
CHP, AYM’ye başvurmuştu
Haziran 2020’de yürürlüğe giren Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu’ndaki birtakım unsurlar, bekçilere harikulâde yetkiler verildiği gerekçesiyle tartışma yaratmıştı. CHP’de kanunda yer alan 8 başka düzenlemenin iptali ve yürürlüğünün durdurulması için AYM’ye başvurmuştu. Başvuruyu kıymetlendiren Yüksek Mahkeme, kanundaki 7 farklı unsur ve fıkranın iptaline karar verdi. AYM’nin iptaline karar verdiği unsurlar ortasında en dikkat cazip olan ise bekçilere “el ile dıştan arama” ile şov, yürüyüş ve karışıklıkların önlenmesi emeliyle “önleyici önlem alma” yetkisine ait düzenleme oldu.
Sınırlama “kanuni” değil
Resmi Gazete’de yayımlanan kararın münasebetinde, Kanun’un 6. Unsuru Ç fıkrasında yer alan ve bekçilere “Kamu nizamını bozacak mahiyetteki şov, yürüyüş ve karışıklıkların önlenmesi emeliyle genel kolluk kuvvetleri gelinceye kadar önleyici önlemleri alma” yetkisi veren düzenlemenin, toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına sınırlama getirdiğine dikkat çekildi. Kararda, kelam konusu kuralda kamu tertibini bozacak aksiyon ve durumların mahiyeti, boyutu ve sonları ile bekçilere tanınan misyon ve yetkilerin neler olduğunun belirlenmediğine vurgu yapılarak, “Kuralda yasal çerçeve ve prensiplerin oluşturulmadığı ve bu suretle toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına getirilen sınırlamanın yasallık şartını sağlamadığı anlaşılmıştır” denildi.
“Keyfiliği önleyecek garanti yok”
Kanunun 7. Unsuru 6. Fıkrasında yer alan ve bekçilere el ile dıştan denetim yetkisi veren düzenleme de Anayasa’ya karşıt bulundu. Kararda, kelam konusu düzenlemenin, “kişilerin özel hayatına hürmet gösterilmesini isteme hakkına” sınırlama getirdiği kaydedilerek, kuralın hem belirsizlik içerdiği hem de keyfiliği önleyecek teminatları sağlamadığı belirtildi. “Kişilerin üstünün ve eşyalarının el ile dıştan denetiminin arama boyutuna ulaşmaması ve bunun sonlarının objektif ölçülerle tespit edilebilir nitelikte olması zorunludur” denilen kararda, “Kural tüzel öngörülebilirlik ve bellilik prensibi çerçevesinde her durum ve şartta objektif ve objektif olarak uygulanabilir nitelikte değildir. Elle denetim ismi altında anayasada düzenlenen garantilerden mahrum olarak arama kapsamındaki uygulamalara sebebiyet verecek ölçüde belirsizlik içermektedir. Ayrıyeten idarece elle denetimin maksadı dışında keyfi biçinde uygulanmasını engelleyecek kâfi teminatları sağlamamaktadır” sözlerine yer verildi.
“Uygulanabilir ve anlaşılabilir değil”
Yüksek Mahkeme ayrıyeten Kanun’da bekçilere verilen “Halkın sükûn ve istirahatini bozanları ve diğerlerini rahatsız edenleri engelleme” yetkisine ait kuralı da iptal etti. İptal münasebetinde, kuralda yer alan hareketlerin kabahat kapsamındaki aksiyonlar olarak mı değerlendirileceği, engellemenin kapsamı, hangi yetkileri içerdiği ve hudutları konusunda bir belirleme bulunmadığı anlatılarak, şöyle denildi: “Engelleme yetkisinin uyarma yetkisini aşması ve temel haklara müdahale boyutuna ulaşması da mümkündür. Bu bağlamda engelleme tabirinin güç kullanma yahut silah kullanma yetkisini içerip içermediği, engellenen aksiyonlar hakkında kabahatler kanunu kararlarının uygulanıp uygulanmayacağı, engellenen bireylerle ilgili ne çeşit süreçler yapılacağı, engelleme yetkisinin neleri içermediği, engellemeye mevzu hareketin hukuk sisteminde kabahat olarak dahi düzenlenmemiş olması durumunda engellemenin mümkün olup olmadığı, cürüm yada kabahat olmamasına karşın özel hukuk çerçevesinde rahatsızlık verecek hareketlerin kural kapsamında bulunup bulunmadığı mevzularında bir açıklık bulunmamaktadır. Münasebetiyle kural hem bireyler hem de bekçiler tarafından rastgele bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek halde uygulanabilir ve anlaşılabilir nitelikte değildir. Bu durumda kişinin maddi ve manevi varlığının korunması ve geliştirilmesi hakkına yönelik sınırlamanın yasallık şartını sağladığı söylenemez”
“Kural belirsiz”
AYM’nin iptal ettiği hususlar ortasında, bekçilere “Görev bölgeleri içinde bulunan konut, iş yeri ve araçlar üzere malların korunmasında sahipleri tarafından noksan alınan önlemleri tamamlattırma” yetkisi de yer aldı. Kararda, buna ait olarak ise, “Bekçilerin önleyici ve gözetici vazife ve yetkileri kapsamında konut işyeri ve araç sahiplerinin noksan aldıkları önlemlerin neler olduğu açıklanmadığı üzere, bu önlemlerin tamamlanmasından ne anlaşılması gerektiği, bu yetkinin kapsam ve hudutları ile nasıl gerçekleştirileceğinin muhakkak olmadığı, kâfi yasal unsur ve çerçeveyi ön görmemesi nedeniyle kuralın bilinmeyen olduğu sonucuna ulaşılmıştır” değerlendirmesi yapıldı.
Bakanlık yönetmeliğine bırakılamaz
Bekçilerin istihdamı ve işe alınmalarından sonraki hiyerarşilerine ait düzenlemeler de Anayasa Mahkemesi’nce iptal edilen unsurlar ortasında yer aldı. Yüksek Mahkeme, bekçilerin istihdamı için “İçişleri Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikle belirlenen eğitim, yaş, sıhhat ve fiziki yeterlilik üzere özel kaideler aranır” ve “Çarşı ve mahalle bekçisi olarak istihdam edilmek için İçişleri Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikte belirlenen metot ve temellere nazaran yapılacak giriş imtihanında başarılı olmak şarttır” halindeki kararları de şu münasebetle Anayasa’ya alışılmamış buldu: “Kamu hizmetine girme hakkını sınırlamaya yönelik bir yasal düzenlemenin şeklen var olması kâfi olmayıp kuralların keyfiliğe müsaade vermeyecek halde belli ve öngörülebilir nitelikte olması gerekir. Kanunun bu niteliklere sahip olması hukuk devleti unsurunun gereğidir. Bekçi olarak istihdam edilmede başarılı olmak için aranacak ölçütlere ait konuların belirlenmesi yasal çerçeve çizilmeden kurallarla yönetmeliğe bırakılmaktadır. Bu prestijle kuralların hak ve özgürlüklerin kanunla sınırlanması gereğiyle bağdaşmadığı sonucuna ulaşılmıştır”
Ölçütler makul değil
Kanun’un 2. Unsurunda yer alan ve bekçilerin amirlerinin meslek hiyerarşisi içinde belirlenmesini düzenleyen karar de iptal edildi. İptal kararında, kelam konusu düzenlemede bekçilerin astlık-üstlük bağı içerisinde mesleksel hiyerarşideki pozisyonları ve amirlerinin kimler olduğunun açıklanmadığı belirtilerek, “Amirlerinin nasıl ve hangi ölçütler dikkate alınarak tespit edileceği açık ve net biçimde söz edilmediğinden makul ve öngörülebilir nitelikte bir düzenleme içermeyen kural yasallık prensibine aykırıdır” denildi.
Kimlik denetimi külfet değil
AYM ayrıyeten bekçilere “suç işlenmesi, hatanın faillerinin yada aranan bireylerin kimliklerini tespiti ile mevcut ve olası tehlikeleri önleme” emeliyle bireyleri durdurma ve kimlik tespiti yetkisi veren düzenlemenin iptal talebini ise reddetti. Bekçilere verilen bu yetkinin kendi bölgeleri ve kimlik sorgulama ile sonlu olduğu belirtilen kararda, düzenlemenin bireylere ağır bir külfet yüklemediği kaydedildi. Bekçilere, kimlik yada doküman göstermekten ve açıklamada bulunmaktan kaçınan ve palavra beyanda bulunulması nedeniyle kimliği belirlenemeyen bireyleri “tutma” yetkisi veren düzenleme de Anayasa’ya muhalif bulunmadı.
Silah kullanma yetkisine onay
Yüksek Mahkeme, bekçilere silah kullanma yetkisi verilen düzenlemenin iptali talebini de reddetti. Ret kararının münasebetinde, bekçilere bu yetki verilirken Polis Görev ve Salahiyet Kanunu’na atıfta bulunulduğu belirtilerek, “saldırıları etkisiz kılmak ve hakkında tutuklama, gözaltına alma zorla getirme yahut yakalama buyruğu verilmiş şahısları ya da hata üstü halinde şüphelileri yakalamak maksadıyla silah kullanılabileceğinin karar altına alındığı, böylelikle yetkinin veriliş emeline ters ve orantısız halde kullanılmasını engelleyecek teminata yer verildiği görülmektedir” denildi.
