NE kadar süratli karbonsuzlaşma olursa rekabet gücü de o kadar süratli artabilir… Hem Yeşil Mutabakat hem de Sonda Karbon Düzenleme Sistemi (SKDM) ülkeleri de şirketleri de bu alanda zorluyor. Türkiye’de de şirketler rekabet gücünü kaybetmemek ve sürdürülebilir bir üretim sürecine geçmek için dönüşüyor, çeşitli taahhütler veriyor. Pekala Türkiye’nin dev şirketlerinin güç dönüşümü, sürdürülebilirlik yatırımları, karbonsuzlaşma adımlarına dair karneleri nasıl?
FARKLI KRİTERLERE BAKILDI
İklim İçin 350 Derneği ve Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA), Borsa İstanbul’da süreç gören (bankacılık hariç) birinci 30 şirketin (BIST 30) iklim karnelerini inceledi. Şirketler için bu türlü bir kıymetlendirme yapılırken BIST 30’da yer alan bankacılık harici 26 şirketin iklim değişikliğine yaklaşımı pak güç yatırımları, güç verimliliği uygulamaları, fosil yakıt varlıklarıyla ve yatırımlarıyla etkileşimi, ‘Net-Sıfır’ için verdiği maksat tarih, karbon ayak izi, ESG yani çevresel, toplumsal, yönetişimsel adımlar üzere kriterlere bakılarak bir karne oluşturuldu.
İYİLEŞME YETERSİZ
Buna nazaran Türkiye’nin dev şirketlerinin evvelki yıllara nazaran karnelerinde bir güzelleşme görülse de Türkiye’nin 2053 Net-Sıfır Hedefi’ne ulaşabilme yolunda gerekli adımları atmadıkları görüldü. 2022’de BIST 30 Endeksi’nin (Bankacılık hariç) yüksek ve önemli yüksek riskli şirket oranı yüzde 44 ve düşük riskli şirket oranı yüzde 8 düzeyindeydi. 2023 yılında yüksek ve önemli yüksek riskli şirket oranı yüzde 38 ve düşük riskli şirket oranı da yüzde 19 oldu.
KİM NE YAPTI
Bu kapsamda, SASA Polyester, Türk Telekom ve Vestel Elektronik orta risk kümesinden düşük risk kümesine; BİM ve Pegasus yüksek risk kümesinden orta risk kümesine yükseldi. Hektaş ise yüksek risk kümesinden, önemli risk kümesine geçerek gerileme kaydeden tek şirket oldu. 10 şirketin 2022 yılına nazaran Kapsam-1 emisyonları artarken yalnızca 7 şirketin emisyonları azalmıştır. 9 şirket ise emisyonlarını raporladı.
16 ŞİRKETİN GAYESİ YOK
TÜRKİYE’nin AB’ye olan ihracatı düşünüldüğünde ‘Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması’ hayati bir değer taşıyor. Yani şirketlerin bu mevzudaki hazırlıkları epey pahalı. Raporda incelenen 26 şirketten 9’unun (Aksa Güç, , Hektaş, Koza , Koza Anadolu Metal, Pegasus, TAV Havalimanları, Türk Hava Yolları, Türk Telekom) SKDM kapsamında rastgele bir faaliyeti bulunmadığı görülmüştür. Başka 16 şirketin ise takip etmekten, tesir tahlilleri yapmaya ve fizibilitelerine karbon fiyatı dahil etmeye uzanan geniş bir kapsamda SKDM’ye hazırlandıkları dikkat çekti. 26 şirketten 16’sının net-sıfır gayesi için rastgele bir tarihi olmadığı, 15 şirketin ise karbon-nötr olma yolunda bir amaç tarih paylaşmadığı görüldü.
‘BİR AN EVVEL BAŞLAMALILAR’
İklim için 350 Derneği Türkiye Koordinatörü Efe Baysal, “Türkiye’nin 2053 net-sıfır emisyona ulaşma gayesini yakalayabilmesi için şirketlerin süratli bir emisyon azaltım siyaseti izlemesi gerekmektedir. Ne var ki BİST 30 firmalarının 2022 yılında da bu hususta gereken adımları atma konusunda hala gerekli süratte yol alamadıkları görülmüştür. İklim krizinden çıkışın ve Türkiye’nin 2053 amacını tutturabilmesinin tek yolu en az karar alıcılar kadar şirketlerin de karbonsuzlaşma çalışmalarını bir an evvel başlatmaları” dedi.
Efe Baysal
PRATİKTE EKSİK KALIYORLAR
– Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFIA) Finansal Araştırmalar Yöneticisi İbrahim Çiftçi, Hürriyet’e yaptığı değerlendirmede “Şirketler her ne kadar belli kriterlerde geçtiğimiz devirlere nazaran güzelleşme sağlasa da 2053 yılına yönelik ülke maksadını destekleyecek formda belirlenmiş yahut kamuoyu ile paylaşılmış bir plana sahip değiller. Şirketler uzun vadeli sürdürülebilirlik stratejilerini ortaya koymakta eksik kalıyorlar. Firmalar uzun vadeli amaçlarının yanında kısa vadeli orta maksatlarını de paylaşmalılar. Artan sayıda şirketin net-sıfır maksadı olması olumlu bir gelişmeyken bu amaca hangi yolla ulaşılacağının paylaşılması amacın gerçekçiliği ve inanılırlığını destekleyecek. Çünkü verilen birtakım taahhütler pratiğe dönüşmediği için bu mevzu şirketler için önemli bir sıkıntı olmaktan çıkıyor” sözlerini kullandı.
İbrahim Çiftçi
GERİDE KALIYORLAR
Çiftçi, şunları söyledi: “Endekse bu yıl birinci kere bir elektrik şirketi katıldı. Meğer güç ve bilhassa elektrik bölümü net sıfır gayeleri doğrultusunda karbonsuzlaşmanın en kolay yaşanacağı dallardan. Ne yazık ki BIST30’daki tek elektrik şirketinin ne net-sıfır ne de karbon nötr için bir maksat tarihi bulunmuyor. Yeniden SKDM’den birinci etapta etkilenecek bölümler demir-çelik, çimento, alüminyum, gübre ve elektrik iken iken endekste demir-çelik bölümünde faaliyet gösteren iki şirketten sadece birinin karbon nötr için amaç tarihi bulunuyor. Net sıfır için şimdi iki şirketin de belirttiği bir tarih yok. Tekrar SKDM’den etkilenecek gübre dalında bulunan iki şirketin ise ne karbon nötr ne de net sıfır için bir maksat tarihi bulunmakta. Hasebiyle karbonsuzlaşmadan en fazla etkilenecek şirketlerin bu sürecin gerisinde oldukları söylenebilir.”