Japonya’da, ileri yaştaki demans hastalarının garson olarak çalıştığı kafeler giderek yaygınlaşıyor. Bu yerlere gençlerden ağır ilgi var.
Bu kafelerden biri başşehir Tokyo’nun batısında bulunan Sengawa’da yer alıyor. 12 sandalyeli küçük kafenin 80 yaşını geçkin garsonları müşterileri restoranın kapısında “Irasshaimase!” yani “Hoş geldiniz!” diye coşkuyla karşılıyor ve etraf sakinleri tarafından çok seviliyor.
Ancak bir sorun var: Müşteriler yerlerine oturduktan sonra yaşlı garsonlar onları unutuyor. Her fırsatta sabırla kendilerini hatırlatan müşterilerin hizmet alması yarım saati buluyor. Sipariş almakta ve aldıkları siparişi eksiksiz getirmekte zorluk yaşayan garsonlar, siparişleri götürecekleri masaları da sıklıkla karıştırıyor. Müşterilerin bir bardak su içmesi bazen 16 dakikayı bulabiliyor.
AYDA BİR SEFER KAPILARINI YAŞLILARA AÇIYORLAR
Ancak hiç kimse bu aksayan yahut yanlış gelen siparişlerden şikâyet etmiyor. Genç müşteriler her seferinde onların yanlışlarını düzeltmek için çabalıyor ve yaşananlar karşısında yaşlı garsonlarla bir arada kahkahalarla birlikte gülüyor.
Bu maksatla yola çıkmasa da Tokyo’da süratle yaygınlaşan bu kafelerden en ünlüsü olan Orange Day Sengawa “Hatalı Siparişler Kafesi” olarak da ünlenmeye başladı. Kafe, demans hastası yaşlı garsonları ayda bir defa dönüşümlü bir halde işe alıyor.
Belediyeyle yapılan bu toplumsal farkındalık çalışması yalnızca sıradan bir proje olarak görülmüyor. Demansın ilerlemesini yavaşlatmakta en tesirli yolun yeni beşerlerle etkileşime geçmek olduğunu söyleyen uzmanlar, ileri yaştaki bireylerin üretken olabilecekleri ve kendilerini yararlı hissedebilecekleri inançlı bir alana muhtaçlık duyduklarını söylüyor.
Nitekim iki yıl evvel demans belirtileri göstermeye başlayan garson Toshio Morita, The Washington Post’a yaptığı açıklamada, “Burası sahiden çok eğlenceli. Burada olmak beni gençleştiriyor” diye konuştu.
EŞİNİ ELİNDEN TUTARAK İŞE GÖTÜRÜYOR
Morita bu projeden o kadar mutlu ki müşterilerle sohbet etmeden duramıyor.
Mahallesinde epey sevilen biri olan Morita, iki yıl evvel birdenbire komşularının isimlerini hatırlayamaz hale geldi. Bir sigorta acentesinden emekli olan 85 yaşındaki adam, çalışmaya devam etmek istiyordu lakin nerede çalışacağını bir türlü bulamıyordu.
Ailesi bu projeyi duyduktan sonra yaşlı adamı kafede çalışmaya götürmeye karar verdi. Lakin Morita’nın konutunun 10 dakika uzağında olan kafeye her gün nasıl gideceği ise büyük bir meseleydi. Çünkü Morita, işe gideceği saati, kafenin yolunu ve hangi otobüse binmesi gerektiğini hatırlayamıyordu.
Nihayetinde eşi Masako’nun onu her sabah kafeye götürmesiyle tahlil bulundu. 80 yaşındaki Masako Morita, elinden tutup işe götürdüğü eşi mesaisine başladığında onu kenardan izliyor. Masako, eşinin kafedeki beşerlerle kurduğu diyalogları büyük bir memnunlukla takip ediyor.
YAŞLANAN NÜFUS NEDENİYLE ULUSAL ACİL DURUM İLAN EDİLDİ
Demansın yarattığı toplumsal ve ekonomik zorluklar, dünyanın dört bir yanındaki ülkelerin ortak gündemi. Lakin dünyanın en yaşlı toplumu olarak gösterilen Japonya’da demans, acil bir ulusal sıhhat sorunu.
125,7 milyonluk Japonya nüfusunun yaklaşık yüzde 30’u 65 yaşın üzerinde. 80 yaş üstü nüfusun toplam nüfusa oranı birinci kere yüzde 10 düzeyini aştı. 6 milyondan fazla Japon vatandaşının ise demans sorunu yaşadığı varsayım ediliyor. Sıhhat Bakanlığı’na nazaran bu sayının 2025 yılına kadar 7,3 milyona yükselmesi bekleniyor.
Dünyanın en yaşlı nüfusuna sahip olan Asya ülkesinde bu durum kimi halk sıhhati çabalarını de beraberinde getiriyor. Ülkede kronikleşen hasta bakıcı eksikliği ve yaşlı bakımının artan maliyetleri de demans kafelerini, yaşlıları olabildiğince etkin tutmak için değerli toplumsal yerler haline getiriyor.
İlk olarak 2017’de süreksiz etkinlikler sırasında ortaya atılan bu konsept son devirde tüm ülke çapında demansla uğraş için sergilenen kalıcı gayretlerin bir kesimi haline geldi.
Haziran ayında Japon parlamentosunda konuşan Başbakan Fumio Kishida, bu mevzuda “ulusal acil durum” ilan ettiklerini duyurdu. Demansla çaba eden şahıslar için bir dizi yeni program ve hizmeti yürürlüğe koyacaklarını açıklayan Başbakan Kishida, 2024 yılına kadar çalışmaları hızlandıracaklarını açıkladı.
Japonya Sıhhat Bakanlığı yalnızca 2024’te demansla temaslı danışmanlık ve araştırma çalışmalarına 96 milyon dolarlık kaynak ayrılması gerekeceğini duyurdu.
‘BİR YILDAN FAZLA ÇALIŞIYORUM LAKİN UNUTUYORUM’
Beş yıl evvel demans teşhisi konulan 65 yaşındaki Kazuhiko (ailesi kapalılık gerekçesiyle soyadının açıklanmasını istemiyor), sistemli olarak kafede çalışıyor. Gündüz bakım alan yaşlı adam meskenin dışında beşerlerle etkileşime girebileceği bir yer ararkenyolu Orange Day Sengawa’yla kesişmiş.
Kafe sahibi Kazuhiko’nun hayli eğlenceli bir kişi olduğunu, vakit zaman rahatsızlığı nedeniyle yaşadığı meseleleri engellemek için müdahale ettiklerini söyledi. Anlatılanlara nazaran, örneğin, Kazuhiko bir seferinde siparişle masaya giderken, dışarıdan gelen inşaat sesiyle irkilerek siparişi masaya bırakmadan sesin geldiği yere hakikat gitmeye başladı. Kapıdan çıkıp giden Kazuhiko’yu geri getirmek için gençler peşinden koşmak zorunda kaldı.
The Washington Post’un, “Burada ne kadar vakittir çalışıyorsunuz, bugün birinci gününüz mü?” sorusunu yanıtlayan Kazuhiko, “Hayır, bir yıldan fazladır burada çalışıyorum lakin bazen unutuyorum” diye gülerek karşılık verdi.
Kafe, Kazuhiko’nun toplumsallaşmasına ve faal kalmasına yardımcı oluyor. Ailesi ise yaşlı adamın kafede çalışmasının demansının ilerlemesini yavaşlatmasından son derece mutlu. Lakin rahatsızlığı ilerleyen Kazuhiko artık nadiren konuşuyor ya da hislerini muhakkak ediyor. Çoklukla müşterilerle onları birkaç kere görene kadar göz teması kurmuyor. Ancak onlarla temas kurduktan sonra gülümsemeyi ihmal etmiyor.
‘O GÜLÜŞ KARŞISINDA KENDİMİ HAKİKATEN ÖZEL HİSSETTİM’
Bu proje yalnızca ileri yaştakileri topluma geri kazandırmayı değil, toplumun genç kesitlerinde farkındalık sağlamayı da amaçlıyor.
Tomomi Arikawa (48) öğlen saatlerinde bir dilim kek yiyip çay içmek için 16 yaşındaki kızı Sayaka’yı bu kafeye bu nedenle getirdiğini söyledi. Sayaka ise okulunda düzenlenen bir yaz projesi kapsamında, demans rahatsızlığı bulunan ileri yaştaki bireylerin toplumsal hayatta yaşadıklarını zorlukları çalışmaya karar verdiğini anlattı.
Kazuhiko, 16 yaşındaki Sayaka’nın siparişini getirdiğinde genç kız kendisine teşekkür etti ve gülümsemeyi ihmal etmedi. Kazuhiko bu gülüşe birebir samimiyetle karşılık verdi. Bu görüntü karşısında Sayaka, “O gülüş karşısında kendimi nitekim özel hissettim” dedi. Arikawa ise bu görünüm karşısında geçmişte kendi demans hastası babasıyla yaşadıklarını hatırladığı için gözyaşlarını tutamadığını söyledi.
Nisan ayından bu yana, Yanlışlı Siparişler Kafesi ayda bir kere öğlen yemeği saatinde açılıyor. Demans rahatsızlığı bulunan garsonlar sipariş alırken, müşteriler de sıklıkla onlara yardım ediyor. Her saat başı yaşlı garsonlar için dinlenme ortaları veriliyor. Sipariş ortasında dinlenebilmeleri için mutfağın yanında onlar için ayrılmış bir kısım dahi var.
Masa numaralarını hatırlamak demans hastaları için epeyce güç olduğu için, işletmeciler masaları farklı renklere boyayarak ve masa üzerindeki detayları farklılaştırarak, yaşlı garsonların işini kolaylaştırmış.
Kafenin işletmesine yardımcı olan Yui Iwata, “Pek çok yaşlı insan ya huzurevinde ya da ailelerinin yanında konuttan çıkmadan yaşıyor. Bu nedenle, teşebbüsümüz ileri yaştaki bireyler tarafından büyük ilgi görüyor. Beşerler daha anlayışlı olurlarsa, demans hastalarının dışarı çıkmaları da kolaylaşacaktır” sözünü kullandı.
The Washington Post’un “At Japan’s dementia cafes, forgotten orders are all part of the service” başlıklı haberinden derlenmiştir.
