Temmuz ayı boyunca dünyanın dört bir yanında meteorologların “mevsim normalleri” olarak nitelendirdiği sonların çok dışında kalan hava olayları yaşandı.
Hindistan’ın kimi bölgelerinde ve ABD’nin Vermont eyaletinde yaşanan gibisi görülmemiş yağışlar can alırken, ABD ve Kanada’daki orman yangınları hem büyük ziyana neden oldu hem de solunması tehlikeli kirli havayı kıtanın geneline yaydı. Kuzey Amerika’nın muhakkak bölgeleri, Avrupa’nın çok büyük bir kısmı ve ülkemiz sıcak dalgalarıyla kavruldu.
Aslına bakılırsa bilim insanları gezegenimiz ısındıkça bu tıp felaketlerin yaşanma ihtimalinin artacağını yıllardır lisana getiriyor. Yakın vakitte yapılan bir araştırma ise Temmuz ayında maruz kaldığımız sıcak dalgalarının iklim değişikliğinin tesiri olmadan yaşanmasının “neredeyse imkânsız” olduğuna işaret ediyor.
Ancak yaşanan olayların kimileri o kadar anormaldi ki bilim dünyası bile şoke oldu.
Örneğin ABD federal bilgilerine nazaran, Antarktika’daki deniz buzu düzeyleri, tarih boyunca hiçbir temmuz ayında olmadığı kadar düşük ölçüldü. Avrupa Copernicus İklim Değişikliği Dairesi’nden yapılan açıklamada, Kuzey Atlantik’teki deniz yüzeyi sıcaklıklarının “standartların dışında” olduğu, geçmiş yıllarda temmuz ayında ölçülen sıcaklıklara kıyasla ortada “çok büyük bir fark olduğu” belirtildi.
ABD’de Güney Florida kıyılarındaki su sıcaklıkları öylesine yükseldi ki bilim insanları ülke karasularındaki tek canlı mercan resifinin geleceğinden kaygı etmeye başladı.
Pasifik Kuzeybatı Ulusal Laboratuvarı’nda vazife yapan bilim insanı Claudia Tebaldi, The Washington Post’a yaptığı açıklamada, “Bir yandan, bunlar olacağını bildiğimiz şeylerdi. Bunlar uzun vakittir öngörülüyordu. Ancak öteki yandan, bilhassa bu yıl şu ana kadar çok aşırı bir tablo izledik. Yaşanan anomalilerin büyüklüğü şaşırtıcı” sözlerini kullandı.
ÖNGÖRÜLEMEYEN SONUÇLARI BERABERİNDE GETİRİYOR
Bilim insanları, uzun yıllardır, dünyanın daima ısınmasının daha ağır fırtınalar, daha fazla sellere neden olan yağışlar, daha süratli yükselen deniz düzeyleri ve eriyen takke buzulları üzere sonuçları olacağını defaten vurguluyor.
Ancak uzmanların açıkça altını çizdiği bir ayrıntı daha var: Isınmanın artması çok ani değişimler, geri döndürülemez yıkımlar ve başka geri bildirim döngüleri üzere öngörülemeyen sonuçları da beraberinde getiriyor.
ABD Ulusal Bilimler, Mühendislik ve Tıp Akademileri’nde 10 yıldan fazla vakit evvel yapılan bir çalışma, iklim değişikliği ve tesirlerinin pek çok tarafının “aşağı üst lineer ve kademeli bir biçimde ilerlemesinin beklendiğini” fakat bu durumun her vakit geçerli olmayacağını vurguluyordu. Çalışmanın 2011’de yayımlanan sonuç makalesinde araştırmacılar, “Isınmanın mühletinin ve yoğunluğunun artmasıyla sürpriz riskinin artmasının da bekleneceği açıktır” sözlerini kullanıyordu. Uzmanların bu öngörüsünün ne kadar isabetli olduğu geçtiğimiz Temmuz ayında anlaşıldı.
Tebaldi, “Her vakit beklenmeyenin yaşanma ihtimalinin sıcaklıklardaki artışlarla birlikte büyüdüğünü söyledik. Şaşırtan olayların tetiklenme ihtimali ile gezegeni ne kadar ısıttığımız ortasında bir yanlışsız orantı var” diye konuştu.
EL NINO DA DEĞERLİ BİR FAKTÖR FAKAT TEMELDE ISINMA YATIYOR
Tebaldi’nin bu kelamları, Temmuz ayındaki alarm verici tablonun tek sebebinin atmosferin daha sıcak olması olduğu manasına gelmiyor.
Bilim insanları, Pasifik Okyanusu’nda serinletici bir tesir yapan La Nina’nın üç yılın akabinde yerini, havanın olağandan daha sıcak olmasına yol açan El Nino’ya bırakmasının da tesirli olduğunu vurguluyor. Buna ek olarak rüzgâr örüntüleri ve okyanus akıntıları üzere faktörlerdeki doğal çeşitlilikler de Temmuz 2023’teki sıra dışı durumda etken.
Exeter Üniversitesi’nden araştırmadı David Armstrong McKay, El Nino’nun ve öbür doğal çeşitliliklerin göz arkası edilmemesi gerektiğini doğrularken şu ayrıntının altını çizdi: “Ancak bunların hepsi insan kaynaklı ısınma temelinin üzerinde gelişiyor. Geçmişte az kabul ettiğimiz bir olay daha sık yaşanır hale gelirken iklim değişikliğinin olmadığı vakitlerde imkânsız olan şeyler şu an gerçek birer ihtimale dönüşüyor.”
Hindistan’da çok yağışlar sellere neden oldu
NASA Goddard Uzay Araştırmaları Enstitüsü Yöneticisi Gavin Schmidt de emsal bir yorumda bulundu. Schmidt, Dünya’nın bilinen en sıcak ayında yaşanan şartları “şoke edici lakin şaşırtan değil” kelamlarıyla özetledi.
Ancak Kuzey Atlantik Okyanusu’ndaki yüzey sıcaklıkları ve Antarktika etrafındaki deniz buzu ölçüsünün geldiği düzey üzere kimi bilgi noktaları, bilim insanlarını da şaşırtmaya yetecek kadar sıra dışıydı.
BİR SENEDE 20 YILA MUADİL ISINMA YAŞANDI, AÇIKLAMA GETİRİLEMİYOR
Kuzey Atlantik’te Britanya Adaları’ndan Newfoundland kıyısına kadar olan bölgenin tamamında, sıcaklıklar geçen ay olağanın 10 derece üzerine çıkarak bilim insanlarının en uç kestirimlerinin bile ötesine geçti.
Bilim insanları bulutların azalması ve Sahra çölünden gelen tozların sağladığı müdafaanın ortadan kalmasıyla, su yüzeyine daha fazla güneş ışığı temas etmiş olabileceği kestiriminde bulunuyor. Ancak sıcaklıklardaki bu dramatik artışı yaratan sebebin ne olduğu şimdi kesinleştirilebilmiş değil. Schmidt, The Washington Post’a yaptığı açıklamada, “Bu benim için baş karıştırıcı. Bu ısınma çok çabuk gerçekleşmiş üzere görünüyor” dedi.
Okyanusların neredeyse yarısına yayılan bu durum, ısınma trendinin en çok örneği.
ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi bünyesinde bulunan Pasifik Deniz Etraf Laboratuvarında oşinograf olarak misyon yapan Gregory Johnson, “Okyanusların, fosil yakıt emisyonları ve sera tesirinin sonucunda ortaya çıkan ısınmanın çoğunluğunu emmesiyle, global deniz yüzeyi sıcaklıkları geçmişte her 10 yılda 0,15 santigrat derece yükseldi. Lakin geçtiğimiz Haziran ve Temmuz aylarında yüzey suyu sıcaklıkları geçen yılki seviyelerinin neredeyse 0,25 derece üstündeydi. Bu da aşağı üst 20 yıla muadil ısınmanın, bir sene içinde gerçekleştiği manasına geliyor” dedi.
Sadece El Nino’nun bu ani yükselişi açıklamak için kâfi olmadığını tabir eden Johnson, “Bu da durumu daha da tasa verici bir hale getiriyor” tabirlerini kullandı.
KIRILMA NOKTALARINI KÜÇÜK ÖLÇEKTE DÜŞÜNMEK GEREKİYOR
McKay ve meslektaşlarının geçtiğimiz Eylül ayında bilim mecmuası Science’ta yayımlanan makaleleri de bu mevzuda çok değerli şeyler söylüyordu. Uzmanlar dünyanın sanayi öncesi düzeylere kıyasla 1,5 derece santigrat ısınmasının dünya genelinde çok sayıda “kırılma noktasını” tetikleyebileceğini tabir ediyordu.
Gezegenimiz şu ana kadar 1,1 dereceden fazla ısınmış durumda ve bu sürecin yavaşlayacağına dair en ufak bir işaret bulunmuyor. Bu trendin devam etmesi halinde mercan resiflerinin büsbütün ortadan kalkması, yüzey buzullarının erimesiyle deniz düzeyinde çok büyük artışlar yaşanması, permafrostta çok geniş kapsamlı erimeler meydana gelmesi ya da Amazon yağmur ormanları üzere kritik biyomların yok olması mümkün.
McKay, The Washington Post’a yaptığı açıklamada, bu yaz ortaya çıkan çeşitli anomalilerin tasa verici olmakla birlikte gezegenimizdeki büyük sistemlerin geri dönülemez eşiği geçtiği manasına gelmediğini söyledi.
Yunanistan’ın Rodos adası küle döndü
Bu kritik değişimlerin uzun bir süreçte görünür hale geleceğini vurgulayan McKay, “Bu sıcak yılların direkt iklim kırılma noktalarını tetiklemesini beklemiyorum” dedi.
Bununla birlikte McKay, muhakkak bölgelerin ya da yerlerin, geni ölçekli modellerin öngörmekte zorlandığı birtakım felaketleri yaşamaya başladığını da söyledi ve şöyle devam etti: “Daha küçük ölçekte münferit mercan resifleri ya da yağmur ormanlarında kırılma çok daha erken yaşanabilir. Bence bu sıcak yılların birçok hasara ve birçok ekosistemde gerilime yol açması çok mümkün.”
Tebaldi de bu durumu şöyle özetledi: “Kırılmalar farklı beşerler, farklı topluluklar için farklı vakitlerde meydana gelebilir.”
ANTARKTİKA’DA BUZULLAR HİÇ BU KADAR AZ OLMAMIŞTI
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin bilimsel datalara ait son değerlendirmesinde, kuzey ormanlarından permafrosta farklı ekosistemlerin farklı ısınma seviyelerinde yaşayacağı “geri döndürülemez” değişikliklere dikkat çekildi.
Araştırmacıların yakından izlediği sistemlerden biri, Antarktika deniz buzulları. Bölgede buzul oluşumunun bu yıl çok yavaş ilerlemesi, “Yıkıma gerçek ilerliyor olabilir mi?” sorularını da beraberinde getirdi.
Antarktika buzulunda dalgalanmalar her vakit yaşanıyor. Örneğin 2017’de rekor düşüş kaydedilen bölge daha sonra toparlanarak ortalama düzeylere yaklaştı. Lakin üst üste iki yılda rekor düşük düzeylerin kaydedilmesi dikkat alımlı. Durum bu türlü giderse önümüzdeki Eylül ayında ölçülecek azamî buz ölçüsü, bilim insanlarının tabiriyle “sadece doğal çeşitlilikler kelam konusu olduğunda milyonlarca yılda bir kere görülebilecek kadar düşük” bir düzeyde kalacak.
Los Angeles’ta bulunan California Üniversitesi Etraf ve Sürdürülebilirlik Enstitüsü Yöneticisi Marilyn Raphael, “Gözümü karartıp ‘Bir eşik aşıldı’ diyemem fakat şunu diyebilirim: Her şey o istikamete işaret ediyor” tabirlerini kullandı.
Böyle giderse Antarktika’daki buzul ölçüsü “milyonlarca yılda bir sefer görülebilecek kadar düşük” bir düzeyde kalacak.
‘BİZİ NASIL BİR OLAĞANIN BEKLEDİĞİNE DAİR GÜZEL BİR ÖRNEK’
Temmuz bu türlü geçti, pekala ya Ağustos? Uzmanlar şimdiden bu ay da 40 derecenin üzerindeki sıcaklıkları göreceğimiz konusunda ikazlarda bulunurken, tahlil için dünya genelinde el ele verilmesi gerektiği tarafındaki bildirilerini da yineliyor.
Tebaldi, “Bu yaz, global sıcaklıkların 1,5 derece yükseldiği bir dünyada bizi nasıl bir olağanın beklediğine dair düzgün bir örnek. Global sera gazı emisyonlarını yarın durdursak bile bu türlü bir iklimle karşı karşıya kalacağız. Bu yaz yaşananlar çoktan değişmiş bir gerçeklikte yaşadığımız ve dirençli olmak istiyorsak her cephede yatırım yapmamız gerektiği istikametinde güçlü hatırlatıcılar” dedi.
McKay ise son yıllarda iklim değişikliğine ait gereğince harekete geçilmemesinin sebebinin bilgisizlik ya da gezegenimizdeki ısınmanın yaratacağı yıkıma dair örnek yoksunluğu olmadığını, asıl eksikliğin karar sistemlerinin iradesi olduğunu söyledi.
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres de geçtiğimiz günlerde Temmuz ayındaki çok hava olaylarıyla ilgili açıklamasında, devlet ve hükümet liderleri ile dünyanın en büyük sanayilerinin yöneticilerinin durumu idrak etmesi gerektiğini belirterek, “Liderler liderlik yapmalı. Artık tereddüde yer yok. Artık mazeretlere yer yok. Artık evvel diğerlerinin harekete geçmesini beklemeye yer yok. Şayet Temmuz ayı geleceğin işaretçisiyse, boşa geçirilecek vakit kalmamış demektir. İspatlar her yerde. İnsanlık yıkımı denetimden çıkardı. Bu durum bizi ümitsizliğe sürüklememeli, harekete geçirmeli. Hala en kötüyü durdurma talihimiz var ancak bunu yapmak için sıcaktan yanma yılını hırstan yanma yılına çevirmeliyiz” sözlerini kullandı.
The Washington Post’un “It’s not just hot. Climate anomalies are emerging around the globe.” başlıklı haberinden derlenmiştir.
