Yılmaz’ın açıklamaları şöyle:
Bugün prestijiyle Gazi Meclisimizde, 2024 Yılı Merkezi İdare Bütçe Kanunu Teklifi ve 2022 Yılı Merkezi İdare Kesin Hesap Kanunu Teklifinin Plan ve Bütçe Komitesi görüşmelerine başlamış bulunuyoruz.Bugün prestijiyle Gazi Meclisimizde, 2024 Yılı Merkezi İdare Bütçe Kanunu Teklifi ve 2022 Yılı Merkezi İdare Kesin Hesap Kanunu Teklifinin Plan ve Bütçe Kurulu görüşmelerine başlamış bulunuyoruz.
2024 yılı bütçesi hükümetlerimizin 22’nci, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemimizin ise 6’ncı bütçesidir.
Cumhurbaşkanlığı seçimi ve Genel Seçimler üzere tarihi iki seçim sürecinin demokratik olgunluk içinde tamamlanması ile siyasi belirsizlikler ortadan kalkmış, pekişen inanç ve istikrar yerinde, Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin sağladığı imkânlarla süratle kurulan hükümetimiz çalışmalarına orta vermeden başlamıştır.
Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan liderliğinde, kamuoyu ile paylaştığımız 2024 – 2026 periyodunu kapsayan Orta Vadeli Program ve Gazi Meclisimizin takdirine arz ettiğimiz On İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ve 2024 Yılı Merkezi İdare bütçemiz ile siyaset çerçevemiz de netleştirilmiş, öngörülebilirlik sağlanmıştır.
Katılımcı bir anlayış ile tüm toplumsal bölümlerle istişare içinde şekillendirdiğimiz OVP ile bütçe hazırlıklarına yönelik yasal süreci başlatmıştık.
Ardından 2053 vizyonunu da içerecek halde hazırladığımız On İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nı geçtiğimiz pazartesi günü Gazi Meclisimize sunduk, önümüzdeki hafta görüşmelerine devam edeceğiz.
Orta ve uzun vadeli amaçlarımızla uyumlu halde hazırlanan 2024 Yılı Bütçe Kanunu Teklifimiz, meclisimizin onayının akabinde, Türkiye Yüzyılının birinci bütçesi olacaktır.
2024 Yılı Bütçesi, Cumhuriyetimizin yeni yüzyılında daha da güçlü Türkiye’yi inşa ve ihya bütçesidir. Bu vesileyle 29 Ekim’de idrak edeceğimiz Cumhuriyetimizin yüzüncü yılını şimdiden tebrik ediyor, bütçemizin Cumhuriyetimizi daha ileriye taşıma yolunda katkıda bulunmasını diliyorum.
Bütçe teklifimiz içerdiği 67 farklı program alanı ile “dirençli kentler, dirençli iktisat ve dirençli toplum” önceliklerini temel almaktadır.
İşçisi, memuru, emeklisi, esnafı, çiftçisi, çocuğu, genci ve yaşlısıyla toplumun tüm kısımlarını ve ülkemizin tüm yörelerini gözeterek hazırladığımız 2024 Yılı Bütçesini Gazi Meclisimizin takdirine sunuyoruz.
Bu bütçeyle zelzeleyle yıkılan kentlerimizi daha güzel halde yine ayağa kaldıracak, geleceğe dönük afet risklerini azaltacağız.
Mali disiplini temel alan, maliye ve para siyasetleri uyumunu güçlendiren, yapısal ıslahatları öne çıkaran bir anlayış ile ekonomimizde istikrarı kalıcı hale getireceğiz.
2024 Yılı Bütçesi, yatırımı, istihdamı, üretimi ve ihracatı destekleyen, insan odaklı ve toplumsal refahı artırıcı bir yaklaşımla hazırlanmıştır.
Ortak akılla belirlediğimiz gerçekçi politikalarımızla, tüm dünya ile birlikte ülkemizi de olumsuz etkileyen hayat pahalılığının üstesinden geleceğiz.
Bütçemiz tıpkı vakitte güç ve besin arz güvenliği, iklim değişikliği ve dijital dönüşüm üzere alanlarda ülkemizin elini daha da güçlendirecek yapıdadır. Tıpkı vakitte aile kurumumuzu, kıymetlerimizi, ulusal bünyemizin tüm zenginliklerini kapsayan ve koruyan bir bütçedir.
2024 Yılı bütçesiyle terörle gayrete kararlılıkla devam edecek tüm kentlerimizde huzuru ve refahı sürdürülebilir kılacağız.
Her bir vatandaşımızın geleceğe ebediyen itimatla bakmasını temin edeceğiz.
Bölgemizdeki kriz ve çatışmalara karşın, inançlı bir liman olarak ülkemizin dimdik ayakta durmasını; barış eksenli tesirli diplomasimize, demokratik istikrarımıza, ulusal birlik ve beraberliğimize borçluyuz.
Son günlerde, İsrail ve Filistin bağlamında yaşanan insani dramın sonuçları ortadadır.
Filistinli kardeşlerimizin acılarını paylaşmak için ilan edilen ulusal yas günlerinin içindeyiz.
İsrail’in taarruzları sonucunda şehit düşen kardeşlerimize Allah’tan rahmet, yaralananlara Allah’tan acil şifalar diliyorum.
Gazze’de yaşayan halkın su, elektrik, yakıt, besin, ilaç üzere en temel insani gereksinimlerden yoksun bırakılması, milletlerarası hukuka, temel hak ve özgürlüklere açık bir karşıtlık teşkil etmektedir.
Hastaneleri, mescitleri bile bombalanan Filistinliler için barışı savunmak insanlık vazifesidir.
Daha fazla suçsuz kanı dökülmemesi için gayret sarf etmek hepimizin sorumluluğudur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, 12 Ekim günü kabul ettiği Ortak Bildiri’yle bu haksızlıklara karşı güçlü bir duruş sergilemiştir.
Bu insani ve onurlu duruşundan ötürü Meclisimizin tüm kümelerini gönülden tebrik ediyorum.
Tüm dünyayı, bilhassa başta BM olmak üzere tüm milletlerarası toplumu bu vahşetin son bulması tarafında tahlile katkı vermeye davet ediyoruz.Türkiye olarak çatışmaların ve acıların sonlandırılması, meseleye adil ve kalıcı bir tahlil bulunması yolunda üzerimize düşeni kararlı bir formda gerçekleştirmeye devam edeceğiz.
Bölgesel ve global dengelerin anahtar ülkesi olarak diplomaside belirleyici rolümüzü sürdüreceğiz.
Sunumda; öncelikle global iktisat ve Türkiye iktisadı üzerindeki değerlendirmelerin akabinde, 2024 yılı bütçemizde öngördüğümüz ana konulara değineceğim.
Sunumum;
• Global Ekonomik Görünüm• Türkiye İktisadında Görünüm
• Bütçe Gerçekleşmeleri ve 2024 Yılı Bütçe Öngörüleri;
o 2022 Yılı Merkezi İdare Kesin Hesabı
o 2023 Yılı Bütçe Gerçekleşme Tahminleri
o 2024 Yılı Merkezi İdare Bütçesi
• Orta Vadeli Programdaki Siyasetler Çerçevesinde Bütçenin Temel Özelliklerinden oluşacaktır.
KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜM
Bilindiği üzere, son yıllarda bütçelerimizi olumsuz global ve bölgesel şartların tesiri altında hazırlamaktayız. 2024 yılı bütçesini de dünya iktisadında süregelen zayıf görünümü, artan risk ve belirsizlikleri dikkate alarak hazırlamış bulunuyoruz.
Küresel iktisatta 2021 yılında yaşanan güçlü toparlanma sonrasında 2022’de daha ölçülü bir büyüme kaydedilmiştir. Toplam talebin güçlenmesi ile eş vakitli olarak yaşanan arz problemleri, sonucunda, başta besin ve güç olmak üzere, emtia fiyatlarında tarihi yüksek düzeyler görülmüş, bu devirde başlayan Rusya-Ukrayna savaşı besin ve güç fiyatlarındaki dalgalanmayı artırmıştır. 2022 yılı boyunca global fiyat seviyesi, alınan tedbirlerle düşüş sürecine girmiş olsa da hala tarihi ortalamaların üzerinde seyretmektedir.
Küresel seviyede artan politik ve ticari tansiyonlar, ekonomik ve siyasi alanda çok sayıda değişime sebep olmaktadır. Ticarette karşılıklı kısıtlama ve yaptırımlar, belirsizliklere yol açmakta ve global ekonomik aktivite üzerinde baskı oluşturmaktadır. Bölgesel seviyede rekabet belirginleşmekte, müttefik ülkeler ayrımı yaygınlaşmakta ve yeni işbirliği ve ticaret bağlantıları ortaya çıkmaktadır.
Rusya-Ukrayna savaşının yanı sıra Ortadoğu’da beliren savaş ortamı, insani boyutta kabul edilemez sonuçlara yol açmaktadır. Bu çerçevede, çatışmaların tırmanması ve daha geniş bir coğrafyaya yayılması halinde, global ekonomik sistemde önemli olumsuz tesirler doğabilecektir. Jeopolitik risklerde görülen son tırmanışlar, bilhassa güç ve besin fiyatları kanalıyla global enflasyonu etkileme potansiyeli taşımaktadır.
Küresel seviyede dirençli hale gelen enflasyonla gayrette 2022 yılının başından itibaren yaygın bir biçimde nakdî sıkılaşma eğilimi gözlenmektedir. Başta ABD ve Avrupa ülkeleri olmak üzere gelişmiş ekonomilerde siyaset faiz oranları uzun müddettir görülmeyen sıklıkta yükseltilmiştir.
Sıkılaşan finansal şartlar rezerv para ünitelerinin güçlenmesine ve gelişmekte olan ülke para ünitelerinde dalgalanmalara yol açmaktadır. Bu gelişmeler ve zayıflaması beklenen talep görünümü nedeniyle, global büyümede ivme kaybı ihtimali giderek kuvvetlenmektedir.
Yaşanan bölgesel savaşlar nedeniyle finansal piyasalarda inançlı limanlara yönelme eğilimi ortaya çıkmakta, para ve emtia piyasalarında dalgalanmalar görülmektedir. Enflasyonla çaba edilirken sakinliğe girilmemesi için ülke merkez bankalarının ölçülü adımlar atması gündeme gelmektedir.
Süregelen riskler ve belirsizlikler global büyümeye ait ihtiyatlı varsayımları beraberinde getirmektedir. Gerçekten Memleketler arası Para Fonu (IMF)’nun “2023 Yılı Ekim Ayı Dünya Ekonomik Görünüm Raporu”nda, dünya iktisadının 2022 yılında yüzde 3,5 büyüme kaydetmesinin akabinde, 2023 yılında yüzde 3,0 ve 2024 yılında yüzde 2,9 ile daha ölçülü büyümesi öngörülmektedir.
2022 yılında yüzde 2,6 büyüyen gelişmiş ülkelerin besbelli ivme kaybederek 2023 yılında yüzde 1,5, 2024 yılında ise yüzde 1,4 oranında büyümesi beklenmektedir.
Bölgelere ve ülkelere mahsus ayrışmalar nedeniyle büyüme performanslarında ekonomiler ortasında önemli farklar oluşması beklenmektedir. 2023 yılında ABD’nin yüzde 2,1, Avro Bölgesi’nin yüzde 0,7 büyümesi öngörülmekte iken 2024 yılında bu iktisatların sırasıyla yüzde 1,5 ve yüzde 1,2 oranında büyüyeceği kestirim edilmektedir.
Başlıca ticaret ortaklarımızdan biri olan Almanya’nın büyüme kestirimleri 2023’te yüzde eksi 0,5, 2024 yılında yüzde 0,9’dur. Fransa’nın 2023 yılı büyüme varsayımı yüzde 1,0, 2024 yılı büyüme kestirimi ise 1,3’tür. İngiltere’nin ekonomik büyümesi 2023 yılında yüzde 0,5 ve 2024 yılında yüzde 0,6 olarak iddia edilmektedir.
2022 yılında yüzde 4,1 büyüyen yükselen piyasa ve gelişmekte olan iktisatların ise 2023 ve 2024 yıllarında yüzde 4,0 oranında büyümeleri beklenmektedir. Bu kapsamda, Çin’in büyüme iddiaları aşağı istikametli revize edilerek 2023’te yüzde 5,0, 2024’te ise yüzde 4,2 olmuştur.
Benzer biçimde, 2023 Yılı Eylül Ayı OECD Ekonomik Görünüm Raporu’na nazaran, global büyümenin 2023 yılında yüzde 3,0, 2024 yılında ise yüzde 2,7 olması beklenmektedir. 2023 yılında ekonomik büyümenin ABD’de yüzde 2,2, Avro Bölgesi’nde yüzde 0,6 ve Çin’de yüzde 5,1 olarak kestirim edilmektedir.
Görüldüğü üzere, memleketler arası varsayımlar genel olarak global büyümenin aşağı taraflı eğilim izleyeceğine ve dünya iktisadında ölçülü bir yavaşlama yaşanacağına işaret etmektedir. Fakat, kelam konusu varsayımlarda Ortadoğu’da ortaya çıkan son krizin mümkün hasarları şimdi dikkate alınmamıştır.
Sıkılaşan şartlar ve jeopolitik tansiyonlarla birlikte IMF’ye nazaran global mal ve hizmet ticaretinde bu yıl lakin yüzde 0,9 oranında büyüme gerçekleşmesi beklenmektedir. 2024 yılında ise ticaret hacmindeki artışın tekrar toparlanarak yüzde 3,5’e çıkacağı kestirim edilmektedir.
Küresel enflasyon son yıllarda 2000’li yılların ortalama düzeyinin yaklaşık iki katına çıkmıştır. 2023 yılında yıllık manşet enflasyon oranlarında baz tesiri ve emtia fiyatlarındaki ölçülü görünümle düşüş eğilimi görülmektedir. Çekirdek enflasyon oranlarında ise azalış hizmet fiyatlarındaki katılık sebebiyle daha yavaş gerçekleşmektedir.
Emtia fiyatlarının jeopolitik tansiyonlar ile iklim şartlarının tesiriyle daha değişken bir hal alması, enflasyonla uğraşta yerinde ve gereğince sıkı siyaset duruşunun sergilenememesi ve talep şartlarının destekleyici olmaya devam etmesi global enflasyondaki üst taraflı riskleri canlı tutmaktadır.
TÜRKİYE İKTİSADINDA GÖRÜNÜM
Küresel görünümün akabinde Türkiye iktisadına ait gelişmeleri de kısaca paylaşmak istiyorum.
2022 yılında Rusya-Ukrayna savaşı sonucu tedarik zincirlerinde yaşanan aksaklıklar ve global güç ile besin fiyatlarının artışı sonucu oluşan aksiliklere karşın, büyümeyi destekleyici siyaset ve önlemlerle, ülkemiz iktisadı sonlu seviyede etkilenmiş, iktisadi faaliyet canlılığını sürdürmüştür. Böylelikle, Türkiye yüzde 5,5’lik büyüme suratı ile OECD ülkeleri ortalaması olan yüzde 2,9’un epeyce üzerinde bir büyüme oranına ulaşarak 13 yıllık kesintisiz büyümesini sürdürerek olumlu ayrışmıştır. Bununla birlikte, 2020-2022 periyodunda dünya iktisadı kümülatif olarak yüzde 7 büyürken, Türkiye iktisadı yaklaşık yüzde 20 büyümüştür.
2023 yılının birinci yarısı prestijiyle kuvvetli iç talep ve hizmetler dalı öncülüğünde yüzde 3,9 büyüme ile son 12 çeyrektir kesintisiz büyüme sürecimiz devam etmiştir.
Yılın ikinci yarısında turizm ve iç talepteki seyrin ekonomik faaliyetlerdeki olumlu görünümü koruyarak büyümeyi desteklemesi beklenmektedir. Global seviyede ekonomik sakinlik belirtilerine karşın 2023 yılı genelinde Türkiye iktisadının yüzde 4,4 büyüyeceği kestirim edilmektedir.
Türkiye iktisadı 2022 yılı prestijiyle yaklaşık 906 milyar GSYH büyüklüğü ile dünyada 19’uncu sırada yer almakta olup IMF Raporunda yer alan varsayımlara nazaran bu yılsonu prestijiyle 17’nci sıraya kadar yükseleceği öngörülmektedir. Satın Alma Gücü Paritesi cinsinden GSYH büyüklüğüne nazaran ise ülkemizin dünyanın en büyük 11’inci iktisadı pozisyonunu müdafaası beklenmektedir.
Kaydedilen güçlü büyüme performansıyla 2018 yılında 28 bin 299 dolar olan Satın Alma Gücü Paritesi cinsinden kişi başına gelirin 2023 yılında artışını sürdürerek 41 bin 354 dolar düzeyine kadar yükselmesi ve 2022 yılında yüzde 69 olan AB ortalamasına yakınsama oranının yüzde 72,2’ye ulaşması öngörülmektedir.
2024 yılında ise, iktisadın üretim ve talep tarafıyla istikrarlı bir görünüm sergileyerek, büyümenin sürdürülebilir bileşenleri olan net ihracat ve sabit sermaye yatırımlarının tartısının arttığı bir yapıyla yüzde 4,0 büyüme oranına ulaşılması hedeflenmektedir.
Güçlü ekonomik aktivitenin istihdam oluşturma kapasitesi üzerinde olumlu tesirleriyle, istihdamımız 2023 yılının ikinci çeyreğinde tarihi yüksek düzeylerine ulaşmıştır.
Yılın birinci yarısında net 220 bin istihdam artışı sağlanmış olup 2023 yılı genelinde iktisattaki canlılığın sürmesiyle yılsonu prestijiyle istihdamdaki yıllık artışın 900 bini aşarak işsizlik oranının yüzde 10,1’e gerilemesi, 2024 yılında ise yüzde 10,3 düzeyinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
Önümüzdeki üç yıllık süreçte istihdamın yıllık ortalama 909 bin kişi artacağı ve işgücüne iştirak oranlarında öngörülen artışa karşın işsizlik oranının 2025 yılı prestijiyle tek haneli düzeylere kalıcı olarak düşeceğini kestirim etmekteyiz.
İç talepteki canlılık hizmet bölümü enflasyonundaki katılığı artırmış, bu durum çekirdek enflasyonda ve beklentilerde düşüşü sınırlamıştır.
Enflasyonun dünya genelinde bir sorun haline geldiği son yıllarda, makroekonomik ve finansal istikrarı kalıcı bir formda güçlendirmek emeliyle çeşitli önlemler hayata geçirilmiştir.
Son periyotta para siyasetinde güncelleme ve makro ihtiyati önlemlerde sadeleştirme ile mali transfer düzeneğini güçlendirmek, makro finansal istikrarı sağlamlaştırmak amaçlanmıştır.
Para ve maliye siyasetleri ortasındaki eşgüdümü sağlayan, şeffaf ve sağlam siyaset adımlarımızın olumlu tesirleri ile 2024 yılının ikinci yarısından itibaren kalıcı bir dezenflasyon sürecine girmeyi bekliyoruz. Bu devri, geçiş süreci olarak tanımlayarak dezenflasyon sürecinin başlaması için gerekli adımları atmayı sürdürmekteyiz. Bu doğrultuda, enflasyon kalıcı ve düşük tek haneli düzeylere gerileyene kadar tüm siyaset araçları kararlılıkla kullanılmaya devam edilecektir.
2022 yılı, yaşanan tüm dışsal aksiliklere karşın ihracatta artışı sürdürdüğümüz ve global ölçekte hissemizi artırdığımız bir sene oldu. 2020 yılında global salgının tesiriyle 170 milyar doların altına inen ihracatımız, 2022 yılında 254,2 milyar dolara ulaşarak OVP amaçlarımıza yakın düzeyde gerçekleşmiştir. Dünya genelindeki mal ticaretinden aldığımız hisse ise 2000’li, yılların başında yüzde 0,4 seviyesinde iken,2021 yılında birinci kere yüzde 1’in üzerine çıkmış, 2022’de de artışını sürdürerek yüzde 1,02 olarak gerçekleşmiştir.
2023 yılında, global ölçekte devam etmekte olan sıkılaştırıcı para siyaseti uygulamalarının ekonomik aktivite üzerindeki tesirlerinin bilhassa ana ihracat pazarımız olan Avrupa ekonomilerinde daha da şiddetli bir formda hissedildiğini görmekteyiz. Avrupa ekonomileri için büyüme beklentilerinin, salgın periyodu hariç tutulduğunda son yılların en düşük düzeyine düştüğü görülmektedir. Buna karşın 2023 yılı Eylül ayı prestijiyle yıllıklandırılmış ihracatımız 253,5 milyar dolar düzeylerinde bulunmaktadır.
Zayıflayan dış pazar ve Şubat ayında yaşadığımız sarsıntı felaketine karşın, ihracatta global hissemiz artmaya devam etmektedir. Global ihracattan aldığımız hisse yılın birinci çeyreğinde yüzde 1,03, ikinci çeyreğinde ise yüzde 1,05 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu artışta, dış pazarlarda etkin bir biçimde faaliyet gösteren ihracatçılarımız ile onlara uygun bir iş yapma ortamı sunan politikalarımız temel belirleyici ögeler olmuştur.
2024 yılında ihracat gayemiz olan 267 milyar dolara ulaşmak için gerekli tüm siyaset adımları hayata geçirilecektir. Global seviyede yeni eğilimleri dikkate alarak rekabetçiliği güçlendirmek ve tedarik zincirlerinde yaşanan değişimlerle ortaya çıkacak fırsatlardan azami ölçüde yararlanmak üzere tüm gücümüzle çalışmayı sürdüreceğiz.
İthalat tarafında ise, önümüzdeki devirde sıkılaştırıcı siyasetlerin da tesiriyle son iki aydır süregelen düşüşün devam edeceğini ve cari süreçler istikrarında güzelleşme yaşanacağını öngörmekteyiz.
Ülkemiz turizm geliri ve ziyaretçi sayısı açısından salgın öncesinden daha güçlü bir performans sergilemekte, bu gelişmeler hizmetler istikrarı üzerinden cari süreçler istikrarına olumlu yansımalarını sürdürmektedir. Turizm bölümünün güçlü performansıyla 2023 yılı sonunda turizm gelirlerimizin 55,6 milyar dolar ile rekor bir düzeye ulaşmasını bekliyoruz.
Bu gelişmeler sonucunda 2023 yılı sonu prestijiyle cari süreçler açığını GSYH oranının yüzde 4 düzeyinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
Finansal piyasaların görünümüne bakıldığında, Eylül 2023 prestijiyle bankacılık bölümünün Tahsili Gecikmiş Alacaklar oranının yüzde 1,5 ile tarihi düşük düzeylere gerilediği görülmektedir. Ayrıyeten, Ağustos 2023 prestijiyle yüzde 18,5 olan Sermaye Yeterlilik Rasyosu ise kesimin beklenmeyen şoklara karşı güçlü tamponlara sahip olduğunu göstermektedir.
Hanehalkı ve gerçek kesim borçluluğu bakımından ülkemiz düşük bir riskliliğe sahiptir. Memleketler arası Ödemeler Bankası data tabanına nazaran, 2023 yılı birinci çeyreği prestijiyle Türkiye’nin hanehalkı borcunun GSYH’ya oranı yüzde 11,4 iken, gelişmekte olan ülke yüklü ortalaması yüzde 48,4’tür. Türkiye, finansal kesim dışındaki firmaların borcunun GSYH’ya oranında da 2023 yılı birinci çeyreği prestijiyle yüzde 51,9 ile düşük riskliliğe sahiptir. Birebir periyotta gelişmekte olan ülke yüklü ortalaması yüzde 111,4’tür.
İhracat, yatırım ve üretimi desteklemek maksadıyla tesirleri 2022 yılı ikinci çeyreğinden bu yana izlenen maksatlı kredi siyasetleri sonucunda bu kredilerin; toplam krediler içindeki hissesi 2022 yılı Mart ayındaki yüzde 17,5 düzeyinden 2023 yılı Ağustos ayı prestijiyle yüzde 19,4 düzeyine yükselmiştir. Tıpkı devirde ’lere sağlanan kredilerin hissesi ise yüzde 23’ten yüzde 27,9’a çıkmıştır.
2023 yılı Haziran ayından bu yana para siyasetinde kademeli faiz artışı ve makro ihtiyati siyasetlerde sadeleşme süreci yürütülmektedir. Atılan adımlarla kredi piyasasının fonksiyonelliği artırılırken tüketici kredilerindeki artışların daha istikrarlı bir patikaya gelmesi sağlanmıştır. Yıllık tüketici kredi artışı 2023 yılı Nisan ayında en yüksek bedelini gördükten sonra Eylül ayı prestijiyle yüzde 50’nin altına gerilemiştir.
Teminat yetersizliği nedeni ile finansmana erişim meselelerini çözmek üzere Hazine Dayanaklı Kefalet Sistemi faal bir formda kullanılmaya devam edilmektedir. Hazine dayanaklı KGF paketleri hazırlanırken yatırım ve ihracat odaklı hedefler ön planda tutularak kredilerin öncelikli dallara kullandırılmasına ihtimam gösterilmektedir. Hakikaten ticari kredi kefalet büyüklüğünden yüzde 40,3 ile en büyük hissesi imalat sanayii almaktadır. Ayrıyeten, 2017 yılında 26 milyar lira olan ihracat kredisi kefalet büyüklüğü 13 Ekim 2023 prestijiyle 109 milyar liraya yükselmiştir. Son olarak 3 Eylül 2023 tarihinde kullanılabilecek kredi garanti limiti KOBİ’ler için 100 milyon liradan 150 milyon liraya, büyük işletmeler için ise 350 milyon liradan 500 milyon liraya artırılmıştır.
Merkezi İdare yurt içi borç stokunun vadeye kalan müddetinde de düzgünleşme sürmektedir. 2021 yılında 3 yıl olan iç borçlanmanın ortalama vadesi 2022 yılında 3,6 yıla, 2023 yılının Ağustos ayı prestijiyle ise 3,8 yıla yükselmiştir.
2023 yılı dış finansman programı çerçevesinde, Nisan ayında Hazine tarafından milletlerarası piyasalarda birinci yeşil tahvil ihracı gerçekleştirilmiş, 2,5 milyar dolar fiyatındaki ihraçta, ihraç fiyatının üç katından fazla talep gelmiştir. Kelam konusu yeşil tahvil ihracı ile Ocak ve Mart aylarında gerçekleştirilen öteki iki ihraçla birlikte bu sene Eylül ayı prestijiyle memleketler arası sermaye piyasalarından toplam 7,5 milyar dolar fiyatında dış finansman sağlanmıştır.
AB tarifli genel idare borç stoku ulusal gelire oranla epeyce düşük düzeydedir. 2021 yılı sonuna nazaran 10,1 puan seviyesinde bir gerilemeyle 2022 yılında yüzde 31,7 düzeyinde gerçekleşen AB tarifli genel idare borç stokunun GSYH’ya oranı 2023 yılının ikinci çeyreği prestijiyle yüzde 34 düzeyinde gerçekleşmiştir. Kelam konusu oran, AB ülkelerinde 2023 yılının birinci çeyreğinde yüzde 83,7 olarak gerçekleşmiştir.
Mart 2023 tarihi prestijiyle, Memleketler arası Ödemeler Bankası bilgilerine nazaran kamu borç stokunun ulusal gelire oranı gelişmekte olan ülkelerde yüzde 67,4 gelişmiş ülkelerde yüzde 109,1 iken Türkiye’de yüzde 31,1 olarak gerçekleşmiştir.
Türkiye iktisadının hedeflenen güçlü ve istikrarlı büyümeyi sağlaması için yurt içi tasarruflar kıymet arz etmektedir. 2021 yılında GSYH’ya oranla yüzde 30,6 olarak gerçekleşen yurtiçi tasarruf oranı, iç tüketimdeki artışa bağlı olarak 2022 yılında yüzde 30,0 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye iktisadının hedeflenen güçlü ve istikrarlı büyümeyi sağlaması için yurt içi tasarruflar kıymet arz etmektedir. 2021 yılında GSYH’ya oranla yüzde 30,6 olarak gerçekleşen yurtiçi tasarruf oranı, iç tüketimdeki artışa bağlı olarak 2022 yılında yüzde 30,0 olarak gerçekleşmiştir. 2003 yılında faaliyete başlayan Ferdi Emeklilik Sistemi (BES) ve 2017 yılında yürürlüğe giren Otomatik İştirak Sistemi (OKS), devletimizin teşvikleriyle birlikte tasarrufların artırılmasında değerli bir rol oynamaktadır. 30 Eylül 2023 prestijiyle BES iştirakçi sayısı yaklaşık 8,4 milyon şahsa, fon büyüklüğü 621,7 milyar liraya, sistemin verdiği emekli sayısı da 251.558 bireye ulaşmıştır. Tıpkı tarih prestijiyle OKS kapsamındaki çalışan sayısı yaklaşık 7,2 milyon şahsa, fon büyüklüğü ise 49,4 milyar liraya ulaşmıştır.
2022 yılı Kesin Hesap Kanunu Teklifine ait temel büyüklüklere değinerek konuşmama devam etmek istiyorum.
2022 yılında;
• Bütçe sarfiyatları 2 trilyon 942,7 milyar lira,
• Bütçe gelirleri 2 trilyon 800,1 milyar lira,
• Bütçe açığı 142,7 milyar lira,
• Faiz dışı fazla 168,2 milyar lira olarak gerçekleşmiştir.
Bütçe disiplini açısından 2022 yılı performansımız Avrupa Birliği üyesi ülkelerle karşılaştırıldığında, ülkemiz olumlu tarafta ayrışmaktadır. Bütçe açığının GSYH’ya oranı AB üyesi ülkelerde ortalama yüzde 3,4 iken bu oran ülkemizde yüzde 1 olmuştur. Bütçe disiplininden ödün vermeden yapılan harcamaların kompozisyonuna bakıldığında, harcamaların;
• Yüzde 39,9’unun cari transferler ve sermaye transferlerinden
• Yüzde 24,2’sinin işçi masrafları ve toplumsal güvenlik Devlet primi masraflarından,
• Yüzde 10,6’sının faiz masraflarından,
• Yüzde 9,4’ünün sermaye masraflarından,
• Yüzde 8,8’inin mal ve hizmet alım masraflarından,
• Yüzde 7,1’inin borç verme masraflarından oluştuğu görülmektedir.
2023 yılı merkezi idare bütçe gerçekleşmelerine ait yılsonu beklentilerimiz ise şu biçimdedir.
2023 yılında;
• Merkezi idare bütçe masraflarının 6 trilyon 562,6 milyar lira,
• Merkezi idare bütçe gelirlerinin 4 trilyon 929,7 milyar lira,
• Bütçe açığının 1 trilyon 633 milyar lira,
• Faiz dışı açığın 986,8 milyar lira olarak gerçekleşeceğini varsayım etmekteyiz.
2023 yılsonu bütçe açığının ulusal gelire oranının ise yüzde 6,4 olacağını öngörüyoruz.2023 yılı için öngörülen 762 milyar lira sarsıntı harcaması hariç bütçe açığının ulusal gelire oranı başlangıç öngörüsüne uygun olarak yüzde 3,4 düzeyinde beklenmektedir. Gelir tahsilatımızdaki olumlu performansa nazaran bu oranın daha aşağı seviyelerde gerçekleşmesi muhtemel görülmektedir.
Bütçe masraflarının ayrıntılarına bakıldığında 2023 yılında;
• İşçi masraflarının 1 trilyon 326,5 milyar lira,
• Toplumsal Güvenlik Kurumlarına devlet primi masraflarının 183,2 milyar lira,
• Mal ve hizmet alım masraflarının 471 milyar lira,
• Cari transferlerin 2 trilyon 501,6 milyar lira,
• Sermaye masraflarının 538,8 milyar lira,
• Sermaye transferlerinin 685,1 milyar lira,
• Borç verme masraflarının 210,4 milyar lira,
• Faiz masraflarının 646,1 milyar lira olarak gerçekleşmesini bekliyoruz. 2023 yılında vergi gelirlerinin yaklaşık 4 trilyon 270,7 milyar lira, vergi dışı gelirlerin ise yaklaşık 659 milyar lira olacağını öngörüyoruz.
