Takvimler 26 Nisan 1986’yı gösterirken, bugün Ukrayna hudutları içinde bulunan Çernobil Nükleer Santrali’nin 4 Numaralı RBMK reaktöründeki bir sistem testi, çok ısınmaya yol açtı. Bu ısınma sonucunda meydana gelen patlamalar, dünya tarihinde şu ana kadar bilinen en berbat nükleer felakete neden oldu.
Sovyetler Birliği ordusu, felaketin çabucak akabinde, santralin etrafında yaklaşık 50 kilometrelik bir “dışlama bölgesi” ilan etti. Toplam yüzölçümü 2.600 kilometrekareyi bulan ve kısaca “bölge” olarak anılan bu alana girişler yasaklandı.
Çernobil Dışlama Bölgesi hala büyük oranda insansız bir alan. Öte yandan bölge yırtıcı köpeklerden başıboş atlara birçok hayvana konut sahipliği yapıyor. Dahası 38 yıl evvel yaşanmış olan felaketin izleri bugün dahi burada yaşayan hayvanların üzerinde görülebiliyor.
Bilim insanları dışlama bölgesinde yaşayan birçok hayvanın, dünya üzerindeki başka akrabalarından farklı özellikler edindiğini belirtiyor. Bu değişimleri “süper güç” olarak nitelendiren uzmanlar bile var.
Dışlama bölgesinde ölçülen art plan radyasyon kıymetleri, patlamalardan etkilenmeyen Kiev şehrindekilerin 100 katını buluyor. Ancak tekrar de bilim insanları bölgede yaşayan hayvanların geçirdiği değişimlerin ne kadarının radyasyondan ne kadarının bölgede insan olmaması üzere faktörlerden kaynaklandığı konusunda emin değil.
Bölge günümüzde beşerler için inançlı kabul ediliyor. Hatta vakit zaman turist kafileleri tarafından ziyaret ediliyor. Dahası hala Çernobil santralinde çalışan (çoğunluğu etrafın temizliğinden sorumlu) bireyler de var.
Bölgeyi ziyaret eden turistlere, çeşitli “sıcak noktaların” hala tehlikeli ölçüde radyasyon barındırdığı, Kiev etrafındaki topraklarda doğal olarak yetişen mantarları ya da akarsu ve göllerdeki balıkları yememeleri gerektiği istikametinde ikazlar yapılıyor.
Çernobil Nükleer Santrali, kazanın akabinde 14 yıl daha faaliyetlerini sürdürmüş, öteki reaktörler elektrik üretmeye devam etmişti. Santral 2000 yılında kapatıldı.
Fotoğraf: German Orizaola/Pablo Burraco
RENGİ DEĞİŞEN KURBAĞALAR
Çernobil’in radyasyondan etkilenip “süper güç” kazanmış hayvanlarına dönersek…
Bunların başında bölgede yaşayan kurbağalar geliyor. Burada yaşayan kurbağalar, öteki yerlerdeki akrabalarına kıyasla çok daha koyu bir renge sahip. Bilim insanları bunun radyasyonun ağır olduğu sıcak bölgelerden kaynaklandığını düşünüyor.
Araştırmacılar, yeşil renkli kurbağaların radyasyon şartlarında hayatta kalma bahtının düşük olduğunu, bu nedenle derilerinin renginin süratle yoğunlaştığını iddia ediyor. Uzmanlar bu duruma “hızlı evrim” ismini veriyor.
Radyoaktivitenin yüksek olduğu bölgelerde, muhtemelen en fazla kollayıcı melanin pigmentine sahip Doğu ağaç kurbağalarının hayatta kalma bahtı en yüksekti. Bu da kurbağa popülasyonunda koyu derililerin hakimiyetine neden oldu.
Pablo Burracco’nun liderliğindeki bir araştırmacı grubunun makalesine nazaran, “hızlı evrim” süreci kazadan çabucak sonra radyasyon düzeylerinin en yüksek olduğu günlerde yaşandı.
Araştırmacıların 2022’de The Conversation’da yayımlanan makalesinde şu sözler yer alıyordu: “Çalışmamız, Çernobil’de yakalanan ağaç kurbağalarının, bölgenin dışında yakalananlara kıyasla çok daha koyu renkli olduğunu ortaya koyuyor. 2016’da tespit ettiğimiz üzere, bölgedeki kurbağaların kimileri kömür karası. Bu renk kurbağaların bugün maruz kaldığı radyasyon seviyeleriyle alakalı değil. Koyu renk, kaza sırasında en fazla serpintinin yaşandığı bölgede ya da yakınlarında yaşayan kurbağalarda tipik bir özellik.“
SÜPER GÜÇLÜ BAKTERİLER
Çernobil Dışlama Bölgesi’ndeki kırlangıçların kanatlarında bulunan bakterilerin gama radyasyonunun tesirlerine karşı daha dirençli olduğu tespit edildi. Çernobil’deki bakteriler, öbür bölgelerdekinin tersine, çeşitli dozlarda radyasyona maruz kaldıklarında bile üreyip gelişebiliyordu.
2016’da Scientific Reports’ta yayımlanan bir makalede araştırmacılar şu tabirleri kullanıyordu: “Radyasyonun doğal popülasyonlar üzerindeki uzun vadeli tesiri, çeşitli ortamlarda bakterilerin hayatta kalmasını sağlayan özellikler üzerinde seçici bir baskı ögesi olabilir.”
KANSERE SAĞLAM KURTLAR
Çernobil’in etrafındaki çorak topraklarda yaşayan mutant kurtlar, “süper güç” olarak nitelendirilebilecek ve insanların hayatların kurtarabilecek bir özellik kazandı.
Araştırmacılar, Çernobil Dışlama Bölgesi’ndeki hayvanların bağışıklık sistemlerinde genetik değişimler yaşandığını ve bu sayede kansere sağlam hale geldiklerini buldu. Şimdilerde bu genlerin kanser hastası insanların tedavisinde tesirli olup olamayacağı araştırılıyor.
Princeton Üniversitesi’nde vazife yapan evrimsel biyolog Cara Love, 2014 yılında bir araştırmacı grubuyla birlikte bölgeye giderek hayvanların kansere yol açan radyasyondan nasıl sağ çıktığını araştırdı.
Love ve grubu kurtlardan kan örnekleri alıp hayvanların boyunlarına radyasyon dosimetreli GPS tasmaları taktı. Bu sayede hayvanların bulundukları yerler ve maruz kaldıkları radyasyon seviyeleri anlık olarak ölçüldü.
Ardından araştırmacılar dışlama bölgesindeki mutasyona uğramış kurtlarla bölge dışındaki kurtların DNA’larını karşılaştırdı.
Yapılan tahlillerde bölgedeki kurtlarda, kanserle alakalı çok sayıda gende mutasyonlar olduğu görüldü. Bu da hayvanların radyasyona karşı korunacak biçimde değiştikleri manasına geliyordu.
Bu keşif sayesinde uzmanlar, insanlarda kanser riskini azaltacak mutasyonları tespit edebilmeyi umuyor.
KÖPEKLERİN DNA’LARI FARKLI
Çernobil Dışlama Bölgesi’nde şu an binlerce yırtıcı köpek yaşıyor. Bunların değerli bir kısmı 1986’da felaketten sonra bölgeyi tahliye eden insanların geride bıraktığı evcil köpeklerin torunlarının torunları.
South Carolina Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmada, bilim insanları, santralin yakınlarında yaşayan 302 yırtıcı köpeğin DNA’larını tahlil etti ve öbür köpek popülasyonlarına kıyasla değerli farklılıklar buldu.
Araştırmanın sonuç makalesinde, “Santralin yakınlarındaki bireylerle Çernobil şehrindekiler genetik olarak birbirlerinden farklı” sözleri kullanıldı.
Bu farklılığın ne kadarının radyasyon kaynaklı ne kadarının tıpkı soydan çiftleşme üzere faktörlerden kaynaklı olduğunu belirlemek için daha fazla araştırmaya muhtaçlık var.
Doğal İnsan Genomu Araştırma Enstitüsü’nde köpek genomu uzmanı olan araştırmacı Elaine Ostrander, The New York Times’a yaptığı açıklamada, “Bu bölgede muvaffakiyetle yaşayıp üremelerine imkân sağlayan mutasyonlar mu edindiler? Ne üzere meselelerle karşı karşıyalar ve genetik olarak bu problemlerle nasıl başa çıktılar?” tabirlerini kullandı.
Daily Mail’in “The mutants of Chernobyl: How radiation exposure has forced animals to mutate in incredible ways to survive – creating black frogs, cancer-resistant wolves and a NEW species of dog” başlıklı haberinden derlenmiştir.
