Kuzey Kutbu, 19’uncu yüzyılda kâşiflerin bir numaralı gayesiydi. Bu periyotta pek çok keşif gezisi düzenlendi; yüzlerce kişi gezegenimizin en kuzey noktasına ayak basmak için gemilerle ya da kızaklarla yola çıktı. Ne yazık ki bu meraklıların hiçbiri amaçlarına ulaşamadı, birçoğu hayatını kaybetti.
Bu seyahatlerden biri başkalarından farklıydı. Çünkü üç kaşif çağdaşlarından farklı olarak, ‘Arktik Kâse’ye balonla gitmeye karar vermişti.
Grubun liderliğini İsveçli mühendis Salomon August Andree yapıyordu. Andree, 1895 yılında Londra’da yapılan Altıncı Memleketler arası Coğrafya Kongresi’nde yaptığı konuşmada, öbür prosedürlerle aşılamayan kutup yolunun hidrojen balonuyla aşılabileceğini öne sürmüştü.
Andree’yi eleştiren ve bu fikrin meczupluk olduğunu düşünenler ise balonla seyahat sırasında suratı ve istikameti denetim etmenin mümkün olmadığını belirterek başarısızlığın kaçınılmaz olduğunu söylüyordu.
Geri adım atmaya niyeti olmayan Andree, bu konuşmayı yaptıktan aşağı üst iki yıl sonra, iki gezginle birlikte İsveç’ten yola çıktı. Seyahat sırasında sırra kadem basan üçlünün başına neler geldiğini dünyanın geri kalanının öğrenebilmesi için çok uzun yıllar geçmesi gerekecekti.
DENİZ YOLUYLA GİDENLER BAŞARISIZLIĞA UĞRADI
İsveç’in Granna kasabasında 1854 yılında dünyaya gelen Andree, havacılıkla yakından ilgilenen bir makine mühendisiydi. 1876’da şimdi 22 yaşındayken katıldığı Philadelphia Dünya Fuarı’nda izleyip büyülendiği havacılık sunumları, ömrü boyunca devam eden balon merakının temelini oluşturmuştu.
Andree, Kuzey Kutbu keşiflerinin çok tanınan olduğu bir periyotta doğmuştu. Dünyanın dört bir yanında zenginler ve kâşifler, Kuzey Kutbu’na ulaşmak için teşebbüslerde bulunuyor lakin hiçbiri başarılı olamıyordu.
Örneğin 1871 yılında ABD’li kâşif Charles Francis Hall, Polaris gemisiyle Kuzey Kutbu’na gerçek yola çıkmış lakin hüsrana uğramıştı. Hall’un yaşadığı fiyaskoya karşın yılmayan İngiliz deniz subayı George Nares, 1875’te kutup yoluna düşmüş ve tıpkı öncülü üzere başarısız olmuştu. Nares’den sonra birçok kişi Kuzey Kutbu’na deniz yoluyla gitmenin imkânsız olduğuna güzelden güzele inanmıştı.
Philadelphia’daki fuarda balonculuğa merak saran Andree, pek çok uçuş denemesi yaptı; Baltık Denizi’ni tekraren balonla aştı. 1895’te Londra’da yaptığı sunumda anlattıkları da bu denemelerden edindiği deneyimlere dayalıydı.
İSVEÇ KRALI’NI VE ALFRED NOBEL’İ ETKİLEMEYİ BAŞARDI
Andree, Kuzey Kutbu’na balonla gidilebileceğinden emindi. Kendisine yöneltilen her türlü tenkide verecek bir karşılığı da vardı. Tasarladığı balon 30 metre uzunluğunda olacak, çift katlı ipekten yapılacaktı. Gaz sızıntısını önlemek için balonun hem içi hem de dışı vernikle kaplanacaktı. Bu sayede günler boyunca havada kalabileceklerdi.
Balonun sepet kısmında üç gezginin yatacağı yataklar, üç kızak, iki hafif tekne, çadırlar ve kumanyalar bulunacaktı. Andree, balonun istikametini yönetim edebilmek için yelkenler, irtifasını denetim edebilmek için de halatlar eklemişti dizaynına. Kanatlar üzerinde yaptığı çalışmalar sayesinde sabit bir kuzey rüzgarını yakaladıkları takdirde birkaç gün içinde Kuzey Kutbu’nu aşıp Alaska’ya varabileceklerine inanıyordu.
Bunu gözü karalık olarak gören pek çok kişinin bilakis İsveç Hükümdarı 2’nci Oscar, Andree’nin planından etkilenmişti.
Gezinin finansmanını, dinamitin varlıklı mucidi Alfred Nobel sağladı. Nobel’in maksadı Artktik keşiflerinin tarihine ülkesinin ismini yazdırmaktı. Andree’nin teşebbüsü yalnızca ülkesinde değil, dünyanın dört bir yanında dikkat çekmişti. Milletlerarası basına şamandıralar ve posta güvercinleri yoluyla sık sık bilgi verilecekti.
Andree ve arkadaşları
YOLCULUK 11 TEMMUZ GÜNÜ BAŞLADI
Pek çok hudut bozucu ertelemenin akabinde 11 Temmuz 1897 günü, Andree ve beraberindekiler Spitsbergen’den (Svalbard) havalandı. Örnen (İsveççe ‘kartal’) isimli balondaki öbür bireyler fizik profesörü ve fotoğrafçı Nils Strindberg ile inşaat mühendisi Knut Fraenkel’di.
Andree’nin balonu 1896’da birinci kere şişirildiğinde hidrojen gazı sızdırıyordu. Balonun sağlamlığını artırmak için çift kat ipek kullanıldı ve hem içi hem de dışı verniklendi. Balon 36 saatten fazla havada kalmamıştı fakat Andree bir ay boyunca uçabileceğinden emindi. Andree’nin takımında bulunan Nils Ekholm, balonun tüm tedbirlere karşın gaz sızdırmaya devam ettiğini görünce seyahate katılmaktan vazgeçti. Ekholm’un yerini inşaat mühendisi Knut Fraenkel aldı.
Balon, heyecanlı kalabalığın bakışları altında biraz yükseldikten sonra bir sorun yaşandı. Ya apansız bir soğuk hava kütlesine rastlamışlar ya da balonu aşağı çeken halatların tesiriyle süratle düşmüşlerdi. Bunun sonucunda balonun sepeti suya çarptı. Kalabalıktakilerin çığlıkları ortasında Andree safra atınca balon yine yükselmeye başladı.
Kuzeybatıya yanlışsız sakin sakin ilerleyen Örnen, aşağı üst bir saat sonra gözden kayboldu. Andree, Strindberg ve Fraenkel’i bir daha sağ gören olmadı.
BİR HAFTA SONRA POSTA GÜVERCİNİ BİR İLETİ GETİRDİ
Penn State Üniversitesi’nde antropoloji dersleri veren P.J. Capelotti, National Geographic’e yaptığı açıklamada, “Kuzey Kutbu kaşiflerinin gizem dolu kıssaları ortasında en büyüğü Andree ve balon seyahati olabilir” dedi. Birebir vakitte “The Greatest Show in the Arctic” isimli kitabın da müellifi olan Andree, “O güne kadar denenmemiş, yürekli ve birçoklarına nazaran çılgın bir teknoloji kullanmıştı. Bütün bunların insanların hayal gücüne hitap edeceği kesindi” diye konuştu.
Balon yola çıktıktan bir hafta kadar sonra Andree’nin posta güvercinlerinden biri bir ileti getirdi. 13 Temmuz tarihli iletide, “82 derece kuzey enlemi. Doğuya yanlışsız yeterli bir seyahat, 10 derece güney. Her şey yolunda. Bu üçüncü güvercin postası” sözleri yer alıyordu. Lakin öbür iki bildiriden eser yoktu.
Galveston Daily News gazetesinin 6 Ağustos tarihli haberinde, “Medeni dünyanın dört bir yanında ‘Andree nerede?’ sorusu soruluyor” deniyordu.
Andree’nin seyahatin birinci günü denize saldığı iki şamandıra lakin yıllar sonra bulundu. Şamandıraların birindeki bildiride “Şu an her yanı paramparça olmuş buzların üzerindeyiz. Hava mükemmel. Ruh halimiz çok iyi” deniyordu.
Örnen ve yolcularını bulabilmek için bölgeye gönderilen keşif kümeleri da eli boş dönüyordu. Ne balondan ne de Andree ve arkadaşlarından bir iz vardı.
Örnen’in seyahatinin birinci anları
GİZEM FAKAT 33 YIL SONRA ÇÖZÜLEBİLDİ
Bu gizemin çözülmesi için 30 yıldan fazla vakit geçmesi gerekecekti.
1930 yılının Ağustos ayında, fok avcılığı için kullanılan bir gemiyle seyahat etmekte olan bir küme Norveçli bilim insanı buzdağlarını inceliyordu. O yaz hava her zamankinden daha sıcak olduğundan, bilim insanlarını taşıyan gemi Kvitoya’ya (Beyaz Ada) demirlemişti.
Adada dolaşan bilim insanları, buzlara gömülmüş bir tekne keşfetti. Teknenin içindeki kancalardan birinin üzerinde “Andree’nin Kut. Keşf. 1896” sözü bulunuyordu. 30 yılı aşkın vakit sonra nihayet Andree ve arkadaşlarının izi bulunmuştu.
Adadaki araştırmalarını sürdüren bilim insanları Andree, Stringberg ve Fraenkel’in kemiklerinin yanı sıra, günlüklerini, seyir defterlerini, fotoğraf makinesini ve sinema rulolarını buldu. Kâşiflerin kemikleri, yakılıp gömülmek üzere İsveç’in başşehri Stokholm’e nakledildi.
ÜÇÜNCÜ GÜN PES EDİP GERİ DÖNMEYE KARAR VERDİLER
Günlükler ve fotoğraflar sayesinde takımın başına gelenlerin detayları açığa çıktı. Örnen havalandıktan sonra neredeyse 3 gün boyunca havada kalmış ve kuzeydoğuya yanlışsız sürüklenmişti. Andree’nin güçlü merak duygusu, günlüğündeki şu satırlara yansıyordu:
“Burada Kutup Denizi’nin üzerinde süzülüyor olmak biraz tuhaf değil mi? Bir balonla buralarda süzülen birinci insan olmak… Yaptığımız şeyin sonunda mevtle yüzleşebileceğimizi düşünüyoruz. Ancak sonraki jenerasyonların unuttuğu sıradan beşerler olarak yaşayıp ölmeye katlanamamak, çok güçlü bir kişisellik hissinin sözü değil mi?”
Andree bu satırları kaleme alırken, başları çoktan sıkıntıya girmişti. 12 Temmuz günü rüzgârın taraf değiştirmesiyle balon batıya hakikat sürüklenmişti. Düşük irtifada seyreden balondan hidrojen gazı sızıyordu. Sis nedeniyle balonun yüzeyini kalın bir buz katmanı kaplamıştı. Bu yük balonu aşağı itiyordu. Safra torbalarını ve çeşitli eşyalarını atmak da Örnen’in yükselmesine yaramamıştı. Aşağı üst her 50 metrede bir yere çarpıyorlardı.
14 Temmuz günü, Kuzey Kutbu’na 480 kilometre kala, Andree ve beraberindekiler balonu terk edip geri dönmeye karar verdi.
Strindberg’in çektiği 200’den fazla fotoğraftan 20’si günümüze ulaştı
FOTOĞRAF SİNEMALARI EN KIYMETLİ İSPAT OLDU
Strindberg’in donmuş fotoğraf sinemalarının kimileri kurtarılıp tabedilebildi. Bu fotoğraflarda yere çakılmış olan balon ve yakınındaki kamp yeri görülebiliyordu.
Kazadan aşağı üst bir hafta sonra, grup Rusya’ya bağlı bir takımada olan ve acil durumda muhtaçlık duyacakları gereçleri depoladıkları Franz Josef Toprakları’na gerçek yola çıkma kararı aldı. Grup buzun üzerinde günlerce ilerleyip ekipmanlarını sürükledi lakin buz kütlesinin batıya gerçek hareket etmesi planları bir defa daha bozdu. Andree günlüğünde, “Bu pek ümit verici bir durum değil” sözlerini kullanıyordu.
Üçlü, inançlı bir yere ulaşabilmek için ilerlemeye çalışsa da Eylül ayı prestijiyle hava sıcaklıklarının düşüşüyle bir yere sığınmak zorunda kaldılar. Buz kalıplarını ve avladıkları fokların ve kutup ayılarının derilerini kullanarak bir kulübe inşa ettiler.
Ekim başında buzun hareket etmesi nedeniyle Kvitoya’ya (Beyaz Ada) gitmek zorunda kaldılar. 8 Ekim’de makus hava tesirini uygundan düzgüne gösterirken, Andree de günlüğüne son defa yazıyordu.
HÂLÂ CEVAPLANAMAMIŞ SORULAR VAR
Kâşiflerin vefat nedeni hala bilinmiyor. Uzmanlar üçlünün kışı çıkarmalarına yetecek kadar gereci bulunduğunu lakin bir hastalığa kurban gittiğini düşünüyor.
