Nereye giderseniz gidin değişmiyor, görenler ne olduğunu bakar bakmaz anlıyor. Barkodlar dünyadaki en üniversal simgelerin başında geliyor.
Okuduğumuz kitapların, yediğimiz gofretlerin, içtiğimiz çayların paketinde barkod var. O kadar ki dünyada her gün 6 milyardan fazla barkod taranıyor. Günlük hayatta böylesine geniş bir yere sahip olan bu inceli kalınlı paralel çizgilerin, farklı bir biçimde görünebileceğini düşünmek bile sıkıntı.
ABD’nin South Carolina eyaletinde bulunan Clemson Üniversitesi’nde medya çalışmaları alanında dersler veren Jordan Frith, The Conversation için kaleme aldığı yazıda, “Kariyerim boyunca birçok teknolojiyi araştırdım. Lakin barkodun kültürel tarihiyle ilgili kitabımı yazmaya başlayana kadar, hayatımızdaki en sıradan objelerin bile tarihin tozlu yapraklarında kaybolmuş kararlar nedeniyle bu türlü göründüğünü fark etmemiştim” dedi ve ekledi:
“Stony Brook Üniversitesi’nde barkod tarihi arşivini taramaya başladığımda, alışverişlerimizde maksat tahtalarını ya da güneş sembollerini taramanın eşiğinden döndüğümüzü fark ettim.”
HER ŞEY 1949 YILINDA BAŞLADI
Barkodun öyküsü 1949 yılında, Joseph Woodland ve Bernard Silver isimli iki mucidin yaptığı patent müracaatıyla başladı.
Söz konusu müracaatta, sayıları temsil eden çizgi çiftlerinden oluşan ve 70 yıldan fazladır kullanılmakta olan kolay bir yapı tanımlanıyordu.
Ancak patent müracaatındaki barkod çizimleri, bugün bildiğimiz barkodlara hiç benzemiyordu. Zira birinci barkodlarda dikey çizgiler yoktu. Onun yerine bir gaye tahtasını hatırlatan eş merkezli büyüklü küçüklü çemberlerden oluşan bir tasarım yapılmıştı.
Woodland ve Silver’ın patent müracaatındaki tasarım
LAZERİN GELİŞİMİ BARKODU KULLANILABİLİR HALE GETİRDİ
Woodland ve Silver’ın patenti aldıktan sonra kapısını çaldığı şirketlerin birçoğu bu icada sıcak bakmadı. Lakin barkodun talihi, 1960 yılında mühendis ve fizikçi Theodore H. Maiman’ın birinci çalışan lazeri geliştirmesiyle dönmeye başladı. Lazer sayesinde barkodun çizgilerinde gizlenmiş bilgiler saniyeler içinde deşifre edilebilecekti.
Bu gelişmeden yalnızca 7 yıl sonra, demiryolu sanayisi, dünyanın birinci resmî barkod sistemi olan Kartrak’i hayata geçirdi. Kartrak barkodlarının gayesi, tarayıcıların önünden geçen vagonları otomatik olarak tanımaktı. Çeşitli renklerdeki dizaynları nedeniyle, Kartrak’ler bugün bildiğimiz barkodlardan fazla çağdaş sanat yapıtlarına benziyordu.
Ancak Kartrak, bekleneni veremedi. Sistem umut edildiği kadar isabetli olmadığından verimli çalışmıyordu. Bu nedenle 70’li yıllarda Kartrak barkodlarının kullanımı sonlandırıldı.
Bir kesimin resmen benimsediği birinci barkod olmasına rağmen, Kartrak’in çok renkli tasarımı tarih kitaplarında bir dipnot olarak kaldı.
Bir kesimin resmen benimsediği birinci barkod olmasına rağmen, Kartrak’in çok renkli tasarımı tarih kitaplarında bir dipnot olarak kaldı.
ÇEŞİTLİ MARKETLERDE DENEMELER BAŞLADI
Kartrak’in hayata geçirildiği devirde, besin bölümü de bugün bildiğimiz barkodları doğuran sürecin birinci adımlarını atmıştı. 1960’ların sonlarında çeşitli mağazalar pilot barkod projeleri denemeye başladı. Fakat her mağaza kendi dizaynını kullanıyordu.
Kullanılan dizaynlardan biri Woodland ve Silver’ın patent müracaatındaki yepyeni amaç tahtası dizaynıydı. O noktada tasarım, patent haklarını satın alan RCA’in malı olmuştu. Lakin diğer markalar, öteki şirketlerin tasarladığı sembolleri kullanıyordu. Örneğin Carecogn güneş formunda bir sembol geliştirmişti, Litton ise yelpaze biçiminde bir barkod tasarlamıştı.
Gıda sanayisi kısa mühlet içinde herkesin farklı istikamette hareket ettiği bu türlü bir sistemin uzun ömürlü olamayacağını anladı. Tüm şirketlerin birebir sembolü kullanması halinde envanter ve kasa çıkış süreçlerini otomatize etmek mümkün olabilecekti. Aksi takdirde ise çok karmaşık ve değerli bir sistem ortaya çıkacaktı. Bu nedenle 1971 yılında besin dalı temsilcilerinden oluşan bir komite, dalın genelinin kullanacağı bir data standardı oluşturmak ve ortak bir sembol seçmek için toplandı.
Lazerin gelişimi barkod için bir dönüm noktası oldu
BARKODUN ‘BABASI’ BİLE KENDİ DİZAYNINI DESTEKLEMEDİ
Komitenin geliştirdiği data standardı (Evrensel Eser Kodu), farklı barkod sembolleriyle çalışacak biçimde tasarlanmıştı. Akabinde komiteden bir sembol seçmesi istendi. Çeşitli şirketlerden müracaatlar alındı. Eleme süreçlerinin akabinde finale yedi tasarım kaldı. Asıl kıyamet de o noktada koptu.
RCA’in başvurusu yedi tasarım ortasındaki en güçlü adaydı. Nihayetinde amaç tahtası biçimindeki tasarım, barkodun birinci haliydi. Üstelik RCA de bu teknolojiyi geliştirmek için önemli kaynak yatırımı yapmış güçlü bir şirketti. RCA’in en güçlü rakibi ise yarışa epey geç katılmış olan IBM’in 1970’lerin başında George Laurier tarafından tasarlanmış olan sembolüydü.
1971 ile 1973 yılları ortasındaki süreçte, komite yedi tasarımı çeşitli denemelerden geçirdi, her şirketin teklifini dinleyip tekraren toplantı yaptı. Bu süreçte RCA ve IBM’in dizaynları güzelce öne çıktı. İronik olan ise “barkodun babası” Joseph Woodland’ın bile kendi tasarımı olan maksat tahtası sembolü yerine IBM’in dikey çizgilerini desteklemesiydi.
Son yediye kalan tasarım adayları
İLK KERE 1974’TE KULLANILDI
Kendi dizaynlarının seçilmeyeceğini fark eden RCA yetkilileri, komiteye baskı yapıp maksat tahtası dizaynının standart olarak kabul edilmemesi halinde barkod sanayisinden büsbütün çekilme tehdidinde bulundu.
Komiteye sembolü seçmek için Mart 1973’e kadar mühlet tanınmıştı. Hakikaten karar süreci son dakikaya kadar devam etti. Çeşitli kaygılara rağmen, komite son toplantısında IBM’in sembolünü seçti. Tarihçi Stephen Brown’un deyişiyle, maksat tahtası yerine kare tasarımı seçen Komite, RCA’in baskısı nedeniyle barkodların hayata geçirilme suratını dramatik bir biçimde düşürdü.
IBM’in sembolü kesimde bir standart haline geldi. İlk Üniversal Eser Kodu, 26 Haziran 1974’te ABD’nin Ohio eyaletinin Troy kentinde bulunan bir bakkal dükkanında tarandı.
Aradan geçen 50 yıla yakın müddette IBM’in barkod sembolü günden güne yaygınlaştı. Bir öteki deyişle bugün markete gittiğimizde taranan barkodlarla 1970’lerde taranan barkodlar neredeyse büsbütün birebir.
DÜNYA FARKLI BİR YER OLABİLİRDİ
Sembol komitesinin toplantılarının tutanakları, komite üyelerinin değerli bir iş yaptıklarını düşündüklerine işaret ediyor. Lakin muhtemelen onlar bile aldıkları kararın sonuçlarının bu kadar büyük olacağını kestirim edememiş olabilir.
