Madem seçimler bitti, halk kararını verdi, biz tekrar tiyatrolarda neler oluyor bakalım, sanatla nefes almaya, hayatı sahne üzerinden anlamlandırmaya devam edelim. Shakespeare usta ‘Beğendiğiniz Üzere (as you like it)’ oyunundaki ‘İnsanın Yedi Çağı’ tiradında der ki; ‘Bütün dünya bir sahnedir, bütün erkekler ve kadınlarsa yalnızca birer oyuncu; girerler ve çıkarlar. Bir kişi birden çok rolü oynar. Bu oyun, insanın yedi çağıdır…’ İki haftadır yolumuzu aydınlatan Shakespeare’in izinde bizim toprakların ustası, lisan dâhisi Ferhan Şensoy’a selam göndermek istiyorum.
Ömrünü tiyatroya adayan müellif, tiyatro ve televizyon-sinema oyuncusu, direktör Ferhan Şensoy; lisan sihirbazı, gerçek bir entelektüel, Ortaoyuncular’ın kurucusu, çok sayıda mükafatın sahibi, Türk tiyatrosunda ustadan çırağa devredilen Kavuk’un 4. sahibi, korkusuz muhalif… liste uzadıkça uzuyor onunla ilgili. Kurduğu lisan dünyası ile Şensoy usta yazdıklarında zekâ barındıran, hüzünlü, sevinçli, lafını sakınmayan bir dâhidir.
Şahları da Vururlar oyununun 42 yıl ortadan sonra tekrar sahnelenmesinin kıssasında ustanın kızlarının ve Ortaoyuncular’ının ısrarı çok tesirli olmuştur. Usta hayattayken başlayan provalar pandemiyle kesintiye uğramış, mevti ile rafa kaldırılmıştır. Lakin tüm aksiliklere karşın seyirciyle tekrar buluşan ‘Şahları da Vururlar’, Ses 1885 Tiyatrosu’nda prömiyerini 26. İstanbul Tiyatro Şenliği kapsamında Kasım 2022’de yaptı. Oyunun müellifi ve direktörü Ferhan Şensoy birebir vakitte oyunda birçok karaktere de hayat verdi. Şahları da Vururlar Ortaoyuncular’ı kurulduktan sonra takımın birinci oyunu olma özelliğini taşır. Şan Tiyatrosu ve Küçük Sahne’de başlayan, 1989’da Türk Tiyatrosu’na kazandırılan Ses 1885 Tiyatrosunda ve turnelerle uzun yıllar devam eden oyun 586 defa aralıksız perde açmıştır.
Ferhan Şensoy bu oyunu yazdığında yıl 1979 dur. Aklınıza çabucak günümüz gelmesin. Daha Şah hayattadır, İran’da komünistler rejimi yıkmak için yanlış adreslerle birlikte hareket etmektedir. Lakin Şensoy’un eşsiz mizahıyla, oyun popülerliğini hiç yitirmemiştir. Oyunda İran’daki karışıklıklar üzerinden devrin, yani 1980’lerin Türkiye’sine önemli tenkitler yönelten Şensoy, hiçbir şeyi sakınmadan içinden gelenleri söz eden üslubu, kıvrak zekâsı ve isyankâr yapısıyla farklılığını ortaya koyar. Epik tiyatronun Türk tiyatrosu içinde en yeterli örneklerinden biri olan oyun, seyircinin aklında kalan kelam ve müzikleriyle günümüzde de misal etkiyi yaratır. Şensoy oyununu Farsaca fars olarak nitelendirir ki bu da ondan miras lisan dünyasının eseridir. Müzikleri Fuat Güner ve Ferhan Şensoy’a ilişkin olan Şahları da Vururlar’ın açılış müziğinin kelamları şöyle;
‘İran’da bir yangın var İtfaiye Failün
Faili muhakkak değil Failatün failün
Herkes tutuklanıyor Mefailün failün
Sebebi muhakkak değil Failatün faşizma
Failatün çok saçma’
Baskıcı ve anti demokratik idarelerin, yasaklamalarla, haksız yere tutuklamalarla ayakta kalma eforunun boş ve saçma olduğunu aruz vezniyle kendi mizahi üslubuyla anlatır Şensoy.
‘Piyonlar şahı koruyor,
Şahların kibri bu yüzden işte.
Piyonlar daima iki ateş ortasında, piyonlar halk işte.
Ama bilmiyor ki şahlar,
Piyonlar olmasalar, şahlar mat olurlar’
Oyunun kostümleri epey dikkat alımlı. Bayanlı erkekli burkaların içinde başlayan oyunda şahın kıyafeti üniformayla sünnet kıyafeti ortasında bir yerdedir. Kostümlerde renlerin göz alıcılığını, halkla iktidar ortasındaki ekonomik ve toplumsal farklılığın altını çizen besbelli yapıyı görmemek mümkün değildir. Oyunun kostüm dizayncısı tıpkı vakitte dekor ve sahne dizaynını da yapan Başak Özdoğan. Oyunun özgününe nazaran farklılıklar olduğunu kesinlikle belirtmek gerek. Ancak sahnenin orta yerine pozisyonlandırılmış tahtın bir klozet olması fikri sanırım bir Ferhan Şensoy hınzırlığı.
Oyun afişinde oyuncuların yüzleri afişin sağında ve solunda siyah burkaların içinde, müzisyenler ise renkli kıyafetleriyle bariz görünürken, ortada siluet halinde görünen kişi Ortaoyuncular’ı asla terk etmeyecek büyük ağabeyleri, hocaları Ferhan Şensoy’dur.
Oyunun yeni versiyonunda birtakım kısımlar oyundan çıkartılmış ki bu karar direktör Volkan Sarıöz ile dramaturg, birebir vakitte oyuncu Yavuz Pekman’nın çalışmaları ile sağlanmış. Oyunun bütünlüklü yapısında eksikliğini hissetmediğimiz bu kısımların olmamasına karşın iki perde, 2 saat süren oyunda tempo hiç düşmüyor. Seyirci olarak orjinal birinci haliyle 3 saat de sürseydi oyunu keyifle seyredeceğimi eklemek isterim. Oyun sırasında gülmeye orta verip ağlamaklı olduğunuzda anlayın ki ağır empatiye girmişsinizdir. Ustanın tokatları işte tam orada çarpar seyircisinin hızına. Hele şu sıra oyunu seyrederseniz Ferhan usta kötü halde çarpabilir size.
Oyunun direktörü Volkan Sarıöz, oyunun özgün halinden çok ayrılmadan şahane dokunuşlar yapmış. Böylesi kuvvetli bir grupla çalışmak direktör için hem çok keyifli hem de sıkıntı olsa gerek. Ortaoyuncular, Semaver Kumpanya takımından gelen direktör Sarıöz ile çalışarak potansiyellerinin artışında olumlu etkilendiklerini söylüyorlar. Yıllarca Ömer Hayyam’la birlikte oyunda birkaç karaktere hayat veren Ferhan Şensoy’un kaybından sonra kıymetli Ortaoyuncular gurubu için bu rolleri canlandırıyor olmak ‘kavuk’ devranı üzere bir his uyandırmış olsa gerek. Hayyam ikinci perdenin başında ‘Menim acelem yok, men beklerem’ dediğinde seyircinin içi acır. Oyunun her anı kayda paha çok kelam barındırır lakin ikinci perdede ayakkabı boyacılarının diyaloğuna kulaklarınızı daha fazla açmanızı isterim.
Oyunun müzikleri de hayli özel. Tiyatro sahnesinde Nejat Yavaşoğulları, Gökhan Şeşen ve Burhan Şeşen’i dinlemek bizim nesillere çok güzel geliyor. Geçmişteki sahnelenişlerinde oyundan çıkmış MFÖ gurubunu ve ‘Ele Güne Karşı’ müziğini, oyundan sonra Bulutsuzluk Hasreti gurubunun kurulduğunu tarihe not düşmek yerinde olur. Tiyatro oyunu içinde bedelli müzisyenlerin vefasını dinlemek seyircide Ses Tiyatrosunun fuayesinde başlayan tarihi şöleni tamamlatıyor. Stant alanını andıran fuayenin duvarlındaki fotoğraflara bakıp kalbinde ince sızı hissetmeyen tiyatro sever azdır sanırım. Sıkça turneye de giden Şahları da Vururlar oyununa denk gelme ihtimaliniz çok yüksek. O nedenle yalnızca İstanbul seyircisine yazılmış bir yazı olarak okumayın lütfen.
İlk sahnelenişinden sonra çokça mükafatın sahibi olan oyun bu dönem yeni haliyle de Üstün Akmen Tiyatro Mükafatları ‘Vefa Ödülü’ ve Yeni Tiyatro Mecmuası Emek ve Muvaffakiyet Mükafatları ‘Jüri Özel Ödülü’ aldı.
Oyunda geçen hapishane sahnesi diyaloğu ile yüzünüzde Ferhan Şensoy gülümsemesi bırakıp bu haftalık sizlere veda edeyim; ‘‘-Şah’ımıza Nobel Kimya Mükafatı verilecekmiş. -Niye? -Parayı boka çevirdiği için.’’
Tiyatro güzeldir. Tiyatro düzgünleştirir.
