* İnşaat Demiri İzleme Sistemi (İDİS) nedir, bilgi verir misiniz?
16 Mart 2023 tarihli ve 32134 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İnşaat Demiri İzleme Sistemi Uygulama Genel Bildirisi ile Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nün, İnşaat Demiri İzleme Sistemi’nin (İDİS) Bildiride belirtilen özelliklerde tasarlanması, devreye alınması, işletilmesine yönelik olarak yetkilendirildiğini belirtmek isterim. İlgili Bildirimde de belirtildiği üzere, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nce kurulan İnşaat Demiri İzleme Sistemi, vergi ve yapı güvenliğini sağlamak gayesiyle, üretilen ve ithal edilen inşaat demirinin üretim ve ithalatından 4708 sayılı Kanun’da yer alan yapı müteahhidi dâhil teslimine kadar tüm evreleri ile laboratuvar test süreçleri de dâhil olmak üzere izlenmesine, ilgili bilgi sistemlerine bilgi aktarılmasına ve kontrol aygıtları ile saha kontrolüne imkân sağlayan bir sistem ve süreçler bütünüdür.
ÜRETİMDEN İNŞAATA KADAR İZLENECEK
* Sistem nasıl işliyor?
İnşaat bölümünde faaliyet gösteren mükellefler tarafından kullanılmak üzere, inşaat demirinin tüm evrelerinin uçtan uca takip edilmesine imkân veren İDİS platformu, Darphane tarafından yazılımı tamamlanarak devreye alındı. Sistem dahilinde üretim ve ithalat alanından başlayarak, demir bağlarındaki her bir demir çubuğuna Darphane tarafından tedarik edilen özel mürekkep uygulanıyor. İlaveten her bir demir bağına açık ve bâtın güvenlik özellikleri içeren en az iki adet özel güvenlikli etiket takılarak, el terminalleri yahut taşınabilir uygulama ile bu eserlerin sisteme kaydı ve aktivasyonu yapılıyor.
Bundan sonraki süreçte inşaat demirinin her adımı izleniyor. Yazılım, aygıtlar ve taşınabilir uygulama aracılığı ile toptancılar, bayiler, tüccarlar, inşaatta kullanım ve laboratuvar deneyleri dahil tüm teslim etapları İDİS platformuna kaydedilerek takip ediliyor. Bu datalara Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ve Gelir Yönetimi Başkanlığı erişebiliyor.
* İDİS zarurî mu, kimleri kapsıyor?
Evet, İDİS inşaat bölümünde faaliyet gösteren üretici, ihracatçı, ithalatçı, toptancı, bayi, tüccar, yapı müteahhidi, yapı kontrol kuruluşları ve yetkili laboratuvarları kapsıyor ve bu paydaşların İDİS’e kaydolmaları zarurî.
NERVÜRLÜ İNŞAAT DEMİRLERİ İÇİN GEÇERLİ
* Hangi eser kümeleri için geçerli?
İDİS, Gümrük Tarife ve İstatistik Pozisyonu’nda (GTIP) 7214.20 kümesinde tanımlanan ve inşaatlarda kullanılan nervürlü inşaat demirlerini kapsıyor.
* Ne vakitten itibaren uygulamaya başlandı?
İDİS, 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren devreye alındı. Stoklarında güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işareti olmayan inşaat demiri bulunduranlardan, üretici ve ithalatçılar hariç, başkaları (toptancı, bayi, tüccar, yapı müteahhidi) 30 Nisan 2024 tarihinden sonra bu stoklarını satışa bahis edemez.
ÖZEL GÜVENLİKLİ ETİKET VE KODLA İZLENİYOR
* Özel güvenlikli etiketlerin İDİS’teki rolü nedir?
İnşaat demirlerinin takibi özel güvenlikli etiketlerle yapılıyor. Yüksek ısıya, suya ve darbeye sağlam etiketler, taklit edilemez nitelikte eşsiz kod taşıyor. İnşaat demirine piyasaya sürülmeden evvel uygulanan bu etiketleme ve güvenlik adımı İDİS yazılım portalına da işleniyor. Böylelikle İDİS, inşaat demirlerinin ile elektronik olarak izlenmesini sağlıyor. Üreticiler üretim çizgilerinde, ithalatçılar ise Darphane’nin belirleyeceği alanlarda inşaat demirleri çubuğuna ve bağına Darphane’den tedarik edecekleri özel güvenlikli işaret ve etiketleri uygulamakla yükümlü. Etiketin ön yüzünde Darphane logosu ve tekil kod bulunuyor. Art yüzünde ise üretici/ithalatçı firma, üretim tarihi, hadde numarası, demirin sınıfı ve ebatı vb. bilgiler yer alıyor.
DÜNYADA ÖRNEKLERİ VAR
* Diğer ülkelerde İDİS gibisi uygulamalar bulunuyor mu, farklı örnekler var mı?
Evet, yurtdışında İDİS gibisi uygulamalar var ve yıllardır muvaffakiyetle uygulanıyor. Örneğin ABD’de demir ve çelik üreticileri kalite belgelendirme programının kesimi olmakla, eserlerinin izlenilirliğini sağlamakla yükümlü. Çin 2019’dan beri kritik inşaat materyallerine akıllı etiketler uygulayarak vergi kaçakçılığını engellemek için adımlar atıyor. Avrupa Birliği’nde ise inşaat eserlerine yönelik regülasyonlar var. Fransa’da özel işaretlemeler ile inşaat materyalleri ömür döngüsü boyunca izlenebiliyor.
GÜVENLİKLİ ETİKETLER KOPYALANAMAZ VE DAYANIKLI
İnşaat demirlerinde kullanılacak güvenlikli etiketlerin özelliği nedir, geçersizi yapılamaz mı?
İDİS kapsamında, inşaat demirleri kümesini oluşturan inşaat demiri bağlarına ‘inşaat demiri bağ etiketi’, tüm inşaat demiri çubuklarına ‘inşaat demiri işareti’, laboratuvar testleri için demir bağından alınan inşaat demiri numunesine ‘inşaat demiri numune etiketi’ olmak üzere üç farklı güvenlikli etiket/işaret tanımlandı. Bunlar sistem paydaşlarına Darphane tarafından basılı olarak veriliyor. Her bir inşaat demirinin ve her bir demir bağının üzerine takılan yahut uygulanan güvenlikli etiket/işaretlerin taklit edilemez nitelikteki açık güvenlik ögeleri kullanıcılar tarafından, bilinmeyen güvenlik ögeleri ise özel uygulama ve/veya kontrol aygıtları ile tespit edilebilir özelliklere sahip.
KAYIT DIŞI İKTİSATLA GAYRETE KATKI DAHİL BİRÇOK YARARI VAR
* İDİS’in yararları neler, neyi önleyecek, ne kazandıracak?
Ülkemiz, bilindiği üzere sarsıntı neslinde yer alıyor. Son yıllarda tüm ülkeyi yasa boğan büyük sarsıntılar yaşadık. Bu sebeple ülkemiz için yapı güvenliği çok büyük değer taşıyor. Başka taraftan devletin bütün kurumları kayıt dışı iktisada karşı aktif çaba gösteriyor. Çok hareketli olan inşaat demiri ve hammaddesi piyasasında kayıt dışılık sorunu var. Adapsız üretim ve yurtdışından kaçak getirilen inşaat demirleri için adapsız düzenlenen faturalar devleti kayba uğratıyor. İşte İDİS, hem yapı güvenliği için kullanılan inşaat demirinin izlenebilirliğini sağlayacak hem de milyarlarca liralık vergi kaybının önüne geçecek. Haksız rekabeti de önleyecek. İDİS bütün ögeleriyle devreye girdiğinde, inşaat demiri tır ve kamyonlara yüklenirken özel güvenlikli etiketlerdeki eşsiz kodlar taşınabilir aygıtlarla okutulacak, inşaat demirlerinin ömür döngüsü takip edilebilecek. Fatura ve irsaliye eşleşmeleri sayesinde, inşaat demirlerinin kimlere satıldığı, hangi tarihte satıldığı kayıt altına alınabilecek. İDİS sayesinde yapı müteahhitlerinin kullandıkları inşaat demirlerinin, kaynağı ile eser kalitesi de görüntülenebilir olacak ve faturasız inşaat demiri hareketi engellenecek.
Denetimlerde özel güvenlikli etiketsiz inşaat demirleri rahatlıkla tespit edilerek gerekli yaptırımlar uygulanabilecek. İDİS yalnızca üretim, lojistik, alım-satımları değil, yapı kontrol kuruluşlarının inşaat alanına indirilmiş demirlerden aldığı numunelerin test sonuçlarının da takibini sağlayacak. Tüm bu bilgiler akıllı telefonlar üzerinden İDİS taşınabilir uygulaması ile işlenerek takip edilebilecek.
